Beslenme Ve Yeme Bozuklukları

Literatüre baktığımızda beslenme ve yeme bozukluğu geniş bir yer tutmaktadır. Aslında bu durum düşünüldüğünde pek de şaşırtıcı değildir, çünkü yemek yemek insanın hayatta kalmasını sağlayan bir faktördür. Bu eylemdeki mekanizmanın bozulması, kişinin hem fizyolojik hem de psikolojik olarak olumsuz etkilenmesine neden olabilir.

Pika Sendromu

DSM-5’te ” Beslenme ve Yeme Bozuklukları ” başlığına baktığımızda karşımıza 8 başlık çıkar. Bunlardan ilki besin olmayan maddeleri yeme durumu olarak tanımlanan pikadır (DSM-5,2013). 12-24 aylıkken başlayabilen pika davranışları sonucunda zehirlenme, enfeksiyon ve dental problemler yaşanabilmektedir. Çocuklarda daha fazla görülebilen bu durum küçük çocukların boya, sıva, saç; büyük çocukların ise toprak, hayvan dışkısı, silgi gibi maddeleri yemesine neden olabilir. Pikanın nedenlerine baktığımızda biyokimyasal ve psikososyal faktörler etkindir. Ebeveyn ihmali, uyaran azlığı, düşük sosyoekonomik düzey ile ilişkilendirilebilmektedir (Kelly vdl., 2014 ; Tucker vd., 2017; Stiegler, 2005; Rosevd., 2000; Matson vdl., 2013 akt. Kaçar ve Hocaoğlu, 2019).

Geri Çıkarma Bozukluğu

İkinci başlık ise geri çıkarma ya da diğer adıyla geviş getirme bozukluğudur. Bu bozukluğa sahip olan bireylerde yenilen yiyeceğin çıkartılması, çıkartılan yiyeceğin tekrar çiğnenmesi, yeniden yutulması ya da tükürülmesi gibi davranışlar gözlemlenir (DSM-5, 2013). Gelişim geriliğine sahip bireylerde herhangi bir yaşta gözlemlense de gelişiminde sıkıntı olmayan çocuklarda 3-12 aylıkken başlayabilir (Amerikan Psikiyatri Birliği, 2013; Gürhan & Ayhan, 2022 akt., Aydın, 2022).

Kaçıngan/Kısıtlı Yiyecek Alım Bozukluğu

Bir diğer beslenme ve yeme bozukluğu başlığı altında incelenen rahatsızlık ise kaçıngan/kısıtlı yiyecek alım bozukluğudur. Bu bozukluğa sahip olanlarda kilo alma korkusu olmamasına rağmen yiyeceklerden kaçınır ve bunun sonucunda kilo kaybı, beslenme yetersizliği ve psikososyal açıdan işlevselliğin bozulması gibi durumlar gözlemlenir (Karadere ve Hocaoğlu, 2018). 4 yaşındaki çocuklardan 56 yaşındaki yetişkinlere kadar bu rahatsızlık görülebilmektedir (Dhıman vd., 2021).

Anoreksiya Nervoza

Yeme bozukluğu denildiğinde akla ilk gelen rahatsızlıklardan biri olan anoreksiya nervoza da DSM-5’de yer alan rahatsızlıklardan bir tanesidir. Genellikle ergenlik ve genç yetişkinlik dönemlerinde başlayan bu rahatsızlık; kişinin fiziksel sağlığına zarar verecek şekilde yemek yememesi, kilo almaktan çok korkması ve olması gereken minimum vücut ağırlığını reddetmesi gibi durumlarla birlikte görünür (Özdel vd.,2003 ; Kaya ve Çilli, 1997 akt. Tahiroğlu vd.,2005). Buna ek olarak aşırı egzersiz, kendi kendini kusturma, laksatif-diüretik kullanma ve katı diyetlere başvurma davranışları gözlemlenir ve kişi beden algısındaki bozukluk yüzünden giderek azalan beden ağırlığının farkında olmaz, şişmanlamaktan korktuğu için bu rahatsızlığı reddeder (Gürdal Küey, 2008). Özellikle ergenlik çağındaki kızlarda en sık görülen bu rahatsızlıklardan bir tanesidir (Göktürk, 2000; Wijbrand Hoek ve Van Hoeken, 2003 akt., Siyez, 2006).

Kısıtlayıcı Tip ve  Tıkınırcasına Yiyen/Çıkaran Tip olmak üzere iki farklı türü vardır. Kısıtlayıcı tipte kişi katı diyetler ve aşırı egzersiz programları uygularken; tıkanırcasına yiyen/çıkaran tip yemeklerden sonra kendi kendini kusturma ya da lavmanı kötüye kullanma gibi davranışları sergiler (DSM-5, 2013).

Bulimia Nervoza

Anoreksiya nervoza kadar bilinen bulimia nervoza ise yine beslenme ve yeme bozuklukları başlığı altında incelenir. Bulimia nervoza tanısı almış bireyler fazla miktarda yemeği hızlı bir şekilde tüketmeye çalışır ve ‘’binge ’’ yani “tıkanma” sürecine girer. Bu noktada kişi kısa süreliğine kendini iyi hissetse de bu iyi hissetmenin ardından utanç ve endişe hisseder. Bu yüzden ‘’purge’’ yani “arınma” dönemine girerek binge dönemini kusma, aşırı egzersiz gibi tehlikeli davranışlarla telafi etmeye çalışır. Bu nedenle kiloları değişkenlik gösterse de genellikle ortalama kilolarında kalmaktadırlar (Heatherton ve Baumeister, 2002; Bullik ve Trace, 2013 akt., Vezir ve Karaaziz, 2023). Anoreksiya nervozada da görüldüğü gibi bulimia nervoza tanısı almış bireyler kilo almaktan korkmaktadırlar ve bu yüzden anoreksia nervoza tanısı almış bireylerin yaptığı zararlı davranışlara benzer davranışları kilo almamak için uygulayabilirler.

Tıkanırcasına Yeme Bozukluğu

Tıkınırcasına yeme bozukluğu ise bir diğer önemli rahatsızlıktır. Pek çok insanın yiyebileceğinden daha çok yiyeceği kısa süre içerisinde yeme ve bunu yaparken oto kontrolü kaybetme durumudur (DSM-5, 2013 akt. Güven vd., 2020). Fiziksel olarak aç hissetmeden aşırı yemek tüketimine neden olan bu rahatsızlığın çocuklarda 5 yaşına kadar düştüğü görülmektedir. Aşırı kilo alımı ve obezite ile sonuçlanma görülebilmektedir (Altınsoy ve Yavuz, 2021).

Son iki başlık ise tanımlanmış diğer beslenme bozuklukları ve tanımlanmamış diğer beslenme bozukluklarıdır. İkisinde de klinik açıdan kişinin hayatında beslenme ve yeme bozukluğuna bağlı işlevsellik düşmektedir. Buna rağmen beslenme ve yeme bozukluğu tanı kümesinde var olan tanıları tam anlamıyla karşılamamaktadır (DSM-5,2013).

Teşhis ve Tedaviler

Tedavilere baktığımızda ise bilişsel davranışçı terapi, diyalektik davranış terapisi, şema terapisi, kabul ve kararlılık terapisi, farkındalık temelli terapiler , aile odaklı terapiler karşımıza çıkabilmektedir (Eltan, 2021) . Beslenme ve yeme bozukluğu tanısı kesinlikle  uzmanlar tarafından konulmalıdır ve tedavi süreci yine uzmanlarla birlikte işlenmelidir. Beslenme ve yeme bozuklukları nın yanında başka bozukluklarda meydana gelebilmektedir (komorbidite). Dolayısıyla beslenme ve yeme bozukluğu almış bireylerle çalışan uzmanların rahatsızlığın alt boyutlarını irdelemesi kaçınılmaz bir gerçektir.

Bu yazımızı beğendiyseniz diğer yazılarımıza da bakabilirsiniz:

https://altiustupsikoloji.com/bilimselicerik-2308/

https://altiustupsikoloji.com/bilimselicerik-671/

https://altiustupsikoloji.com/bilimselicerik-661/

Kaynaklar

Altınsoy, C. Yılmaz Yavuz, A. (2021) Çocuklardaki Gizli Tehlike: Tıkanırcasına Yeme Bozukluğu A Hidden Peril in Children: Binge Eating Disorder. https://doi.org/10.47115/jshs.1016105

Association, A. P. (2013). “Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5) ” American Psychiatric Pub.

Aydın, M. Yeme Bozuklukları. Sağlık Bilimlerinde Araştırma ve Değerlendirmeler-I, 1.

Dhıman, R., Verma, N., Gupta, M., ve Kumar, K. (2021). Kaçıngan/Kısıtlı yiyecek alımı bozukluğunda (KKYAB) görülen ağır beslenme eksikliği ve psikososyal eksiklik: Olgu sunumu. Turk Psikiyatri Dergisi, 32(3). https://doi.org/10.5080/u25321

Eltan, S., Merdan-Yıldız, E. D., Kumpasoğlu, G. B., ve Erden, G. (2021). Yaygın yeme bozukluklarında aile odaklı ve farkındalık temelli terapiler ile diyalektik davranış terapisi. Nesne Dergisi, 9(20), 433-451. https://doi.org/10.7816/nesne-09-20-13 

Gürdal Küey, A. (2008). Ergenlerde yeme bozuklukları. Çetin F.Ç, Pehlivantürk B., Ünal F (Eds.) Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Temel Kitabı içinde (s. 407-422). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.

Güven, N., Tuğçe, Ö. Z. L. Ü., Kenger, E., Tümer, H., ve Ergün, C. (2020). Anoreksiya nervoza ve tıkınırcasına yeme bozukluğunu bir yıl ara ile yaşamak; Olgu sunumu. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(2), 279-281. https://doi.org/10.22312/sdusbed.660046

Kaçar, M., ve Hocaoğlu, Ç. (2019). Pika, geri çıkarma bozukluğu nedir? Tanı ve tedavi yaklaşımları. Klinik Psikiyatri Dergisi, 22(3), 347-354. https://orcid.org/0000-0001-6613-4317

Karadere, M. E., ve Hocaoğlu, Ç. (2018). Kaçıngan/kısıtlı yiyecek alımı bozukluğu nedir? Tanı ve tedavi yaklaşımları. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(4), 110-118. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumussagbil/issue/41325/450298

Siyez, D. (2006). Yeme bozukluğu olan çocuklar ve ergenler etiyolojisi ile ilgili çalışmalar, müdahale, değerlendirme ve tedavi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (20), 21-27. https://dergipark.org.tr/tr/pub/deubefd/issue/25440/268418

Tahiroğlu, A. Y., Fırat, S., Diler, R. S., ve Avcı, A. (2005). Erkek çocuklarda yeme bozuklukları; Bir anoreksiya nervosa vakası. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 48(2), 151-156.

Vezir, Ç., ve Karaaziz, M. (2023). Bulimia nervoza tedavisinde bilişsel davranışçı terapi yöntemi: Olgu sunumu. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 6(10), 1252-1267.

Görsel 1: https://www.uclahealth.org/sites/default/files/styles/landscape_16x9_030000_1200x675/public/images/d2/eating-disorder-graphic-istock-1486670653.jpg?f=176be758&itok=wjuAJcvk

Görsel 2:

https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fstoryset.com%2Fillustration%2Feating-disorder%2Fpana&psig=AOvVaw1sf68BqZG9pUejyTz6tFjZ&ust=1697963954246000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBEQjRxqFwoTCNDTw-XehoIDFQAAAAAdAAAAABAE

Kapak:

https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fkidshelpline.com.au%2Fteens%2Fissues%2Feating-disorders&psig=AOvVaw3vTuC8Xw0Iryc4o3hNwrnB&ust=1697963770423000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBEQjRxqFwoTCKC4iY7ehoIDFQAAAAAdAAAAABAR

Editör: Gülbin Daldal