Yaşamın Sahnesi : Psikodrama

Psikodrama Nedir?

Psikodrama, bireylerin yaşadıkları sorunları yeniden ele alıp sorgulama ve sahneleme biçimi olarak tanımlanır. Bireyler bir grup ortamı içinde, diğerleriyle etkileşim içinde girdikleri rollerle, dolayısıyla kendileriyle ilgili farkındalık kazanırlar. Psikodrama bireylere, dramatik canlandırmalar yoluyla, geçmiş ve güncel sorunlarını ve çatışmalarını ya da geleceğe dair beklenti, kaygı ve güçlüklerini ele alarak hazırlanma, başa çıkma becerilerini görme ve bunları deneme olanağını sağlar. Psikiyatriye ‘neşe ve gülüşü getiren kişi’ olarak anılmak istenen Jacob Levy Moreno, psikodramayı 20. yüzyılın başlarında geliştirmiştir. Öncelikle bireyin grup içinde iyileştirilmesini hedefleyen bir psikoterapi yöntemidir.

Psikodrama, J.L. Moreno’nun tanımıyla, gerçeğin yeniden canlandırılmasıdır. Bununla ilgili çok güzel bir sözü vardır. Her ilk kezin bir ikinci kezi beraber getirdiği ve her gerçek ikinci kezin birinciden bir kurtuluş olduğunu söyler.

Psikodramanın Temel Unsurları

Psikodramanın beş temel öğesi vardır. Bunlar sahne, protogonist, yönetici/terapist, yardımcı egolar ve gruptur.

Sahne: Psikodramanın geçtiği yerdir.

Protagonist: Psikodramaya kendi yaşantısını getiren “baş oyuncu”dur. Dolayısıyla sahnenin nasıl kullanılacağına karar veren kişi protagonisttir.

Yönetici/Terapist: “Psikodramatist”, “lider”, “terapist”, “direktör”, “terapöt” ve “kolaylaştırıcı” gibi isimlerle de adlandırılan yönetici, psikodramanın tüm aşamalarından ve çalışmasından sorumlu olan en üst düzeydeki profesyonel kişidir. Yöneticinin en önemli işlevi; bireylerdeki yaratıcılığı, spontanlığı ve eylem kapasitesini harekete geçirmektir. Yöneticinin gruplardaki rolü; model olma, aktif rol alma ve gerektiğinde inisiyatifini kullanma, yerine göre yön verici ve yorumlayıcı olmadır. Psikodrama oturumları, tek yönetici ya da bir yönetici ve birden çok yardımcı yönetici ile yürütülebilir.

Yardımcı Egolar: Psikodrama oturumlarında protagonistin yaşamındaki önemli kişiler, duygular ve olgular protagonistin gruptan seçtiği kişiler yardımıyla sahnede canlandırılır. Bu kişilere “yardımcı egolar” denir. Protagonistin hayatındaki önemli birinin (annesi, babası, çocuğu, eşi gibi) rolünü oynayan yardımcı egolar, “antagonist” adını alırlar. Protagonistin kendisinin rolünü alan yardımcı egolara ise “eş” denir. Duruma göre aktif ya da pasif bir şekilde, her zaman protagonistin yanında, arkasında ya da önünde onunla birlikte olur.

Grup: Grup, izleyicilerle birlikte gruba katılanların tümüdür. Psikodramada verilen geri bildirimler ve paylaşımlarla her bir grup üyesinin değişimi, gelişimi ve tedavisinde grup oldukça etkin bir role sahiptir. Grupta ortak amaçlar, uyum, ait olma duygusu vb. özellikler ile sürekli olan ve gelişen grup kohezyonu söz konusudur.

Psikodramanın Temel Aşamaları

Bir psikodrama oturumunun ısınma, oyun ve paylaşım olmak üzere 3 aşaması vardır:

İlk aşama yani ısınma, yaratıcılığı mümkün kılan bir ortam oluşmasını sağlar. Kısacası psikodramanın ilk ve temel aşaması olarak tanımlanır. Grup bütünlüğü ve güveni teşvik eder. Bu aşamada grup, nasıl bir çalışma yapacağına ve kimin protagonist olacağına karar verir. Belirli bir yaşam sorunu olan kişi, grupla birlikte protagonist olarak seçilir.

İkinci aşama olan oyun aşaması, ısınma aşamasında verilen kararların uygulamaya sokulmasını içeren eylem aşamasıdır. Yönetici, bu aşamada psikodramanın temel tekniklerini ve bazı yardımcı teknikleri uygular.

Son aşama yani paylaşım aşamasında ise psikodramada sahnelenen oyunun bitiminde grup üyelerinin rol geribildiriminde ve paylaşımda bulunduğu aşamadır. Bu aşamada yöneticinin sürece ilişkin geribildirimleri ve yorumları da oldukça önemlidir.

Psikodramanın Temel Teknikleri

Psikodramanın birçok farklı tekniği vardır. Ancak en temel 3 tekniğinden bahsedeceğim:

• Eşleme: Protagonistin söyleyemediği, söylemek istemediği ya da o anda bilincinde olmadığı, bastırdığı duygularını açığa çıkarmayı amaçlayan bu teknikte, yönetici ya da grup üyeleri onun ağzından bu duyguları dile getirirler. Bunu yaparken eşleyen kişi protagonistin arkasında durur, ellerini onun omuzlarına koyar. Eşleme esnasında eşleyen kişi protagonistin beden duruşu, jest ve mimiklerini taklit ederek onunla empati kurar. Eğer eşleyenin söyledikleri protagoniste uymazsa bunu kabul etmeme hakkı vardır.
• Rol Değiştirme: Protagonistin, antagonistin rolüne geçerek “o” olması anlamına gelmektedir. Diğer temel teknikleri gibi, doğrudan iyileştirici ve tedavi edici bir etkiye sahiptir. Her şeyden önce rol değiştirme tekniğinin olmadığı bir psikodrama oturumu düşünülemez. Sahnede ne kadar rol varsa hepsi, önce protagonist tarafından oynanır. Böylece, diğerinin gerçekliğinin farkına varma ve yine onun gözüyle kendisiyle yüzleşme mümkün olur.
• Ayna: Ayna tekniği, protagonistin, hayatının bir bölümünü ya da bazı bölümlerini sahnede canlandırmayı içerir. Bu sayede bunu dışarıdan gözleyebildiği, kendi davranışlarını değerlendirme ve gerektiğinde değiştirme fırsatı bulabilir. Bu açıdan ayna tekniği oldukça önemli bir tekniktir. Protagonist farklı zamanlarda geçen farklı sahnelerdeki kendisine ve yaşadıklarına bakıyorsa, buna “çoklu ayna tekniği” denmektedir. Bu teknikte ayna rolünde olan “eş”tir. Bu teknik özellikle geleceğin prova edildiği oyunlarda önemlidir.

Kısaca psikodrama kişilerin geçmişte yaşadıkları, değiştiremeyeceklerini sandıkları duyguları veya anıları tekrar yorumlar. Grupla birlikte eski yaraların iyileşmesini sağlar. Her ne kadar protagonistin seçtiği şey canlandırılsa bile gruptaki her kişi için iyileştirici etkisi vardır. Bu açıdan bakıldığında psikodrama gerçekten mucize gibi bir terapi yöntemidir. Moreno’nun sözünü tekrarlayarak yazıyı bitirmek istiyorum. Çünkü gerçekten çok sevdim.

“Her ilk kez, bir ikinci kezi beraberinde getirir. Ve her gerçek ikinci kez birinciden kurtuluştur.”

 

Eğer psikodramanın ilginizi çektiğini düşünüyorsanız psikodramayla ilgili bu kitabı okumanızı tavsiye ederim: https://books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=RzcnEAAAQBAJ&oi=fnd&pg=PA7&dq=info:1fpjZnbDzP0J:scholar.google.com/&ots=o3QxUrmVea&sig=BEhavAJpgZN0oSfl25z47tRKuSE&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false

Kaynaklar

Dökmen, Ü. (1988). Empatinin yeni bir modele dayanılarak ölçülmesi ve psikodrama ile geliştirilmesi. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 21(1), 155-190.

Geçtan, E. (1976). Tiyatro yolu ile ruhsal tedavi “Psikodrama”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 7(7), 103-112.

Kaner, S. (1990). Psikodrama kuram: teknik ve araçlar. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 23(2), 457-480.

Saraç, E. V. ve Duyan, V. (2020). Psikodrama: Hayata büyülü dokunuşlar (1. Baskı). Yeni İnsan Yayınevi.

Şarlak, D. ve Öztürk, E. (2021). Psikodrama temelli müdahale programları: Sistematik bir değerlendirme. Karya Journal of Health Science, 2(1), 21-29.

Öne Çıkan Görsel: Pinterest

Görsel 1, 2, 3 ve 4: Pinterest

Editör: Rana Çevik