Grooming (Siber Uşaklaştırma) Nedir?

Teknoloji, özellikle son otuz yılda yaşadığı gelişmelerle birlikte insanlar için yarar veya zarar getirme gibi kavramların yanında bir gereksinim haline dönüştü. Sosyal ağlar ve teknolojik araçlar; insanların eğlence, eğitim, alışveriş, iletişim gibi birçok ihtiyacını karşıladığı için vazgeçilmez bir hale geldi. Tabii tüm bunlarla birlikte internet kullanımı ve erişimi de oldukça kolaylaştı. Günümüzde internete erişim her yaştan insan için mümkün ve 2-3 yaşındaki çocuklara hitap eden içerikler bile oldukça popüler durumda. Sosyal ağların günlük hayattaki gereksinimleri karşılaması ve bu kadar kolay ulaşılabilir olması adeta gerçek dünyayı sanal ortama taşıdı. Bu yüzden günlük hayatta yaşadığımız tehditler de sanal ortamda kendine has versiyonlarını edinmeye başladı. Cyber grooming bunlardan biridir.

Sanal dünya, yetişkinler için bile zararları fazla olan bir ortamken artık çocukları da tehdit eder hale geldi. Çocuklar için siber zorbalık, kişisel verilerin güvenliği ve internet dolandırıcılığı gibi tehditlerin yanında şiddet ve cinsel içerikli materyallere maruz kalma, bu materyallerin hedefi olma gibi tehditler de söz konusudur. Çocukların denetimsizce sanal dünyaya dahil olmaları onları istismar edebilecek kişilerin de bu dünyada kendilerine yer edinmelerine neden oldu.

Grooming Süreci

Günümüzde cyber grooming ya da siber uşaklaştırma kavramı, dijital medyada çocukların cinsel istismarına yol açan tehlikelerden biri olarak karşımıza çıkıyor. Grooming, çocuğun bir yetişkin tarafından istismar edilmek üzere hazırlanması süreci olarak tanımlanıyor. Cyber grooming ise çocukları veya gençleri çevrimiçi ortamlarda cinsel istismara veya sömürüye hazırlamak amacıyla yetişkinlerin manipülatif ve yanıltıcı davranışlarını içeren bir terimdir.

Grooming; sosyal medya, oyunlar, canlı yayınlar, sohbet odaları gibi kanallar üzerinden istismarcının çocuğa ulaşmasıyla başlar ve sonrasında bir sürü aşamayla çocuğu içinden çıkılmayacak, çaresiz bir duruma sürükler. İstismarcı tarafından genellikle öz güveni düşük, ebeveyn denetiminin az ya da hiç olmadığı, savunmasız çocuklar kurban olarak seçilir. İstismarcı, bir çocuğu seçebileceği gibi birden çok çocuğu da aynı anda istismar edebilir. Çocuğun ilgi alanları, zaafları ya da dijital ortamda oluşturduğu profil üzerinden elde edilen bilgiler sayesinde istismarcı kendine sahte bir kimlik oluşturup çocuk üzerinde güven, hayranlık ve duygusal yakınlık kurmayı hedefler. Yine istismarcı o anki duruma göre kendini çocukla yaşıt, birkaç yaş büyük ya da tamamen bir yetişkin olarak tanıtabilir.

Tipik grooming aşamalarına baktığımızda ise süreç şu şekilde ilerler:

• Hedef belirleme: İstismarcı, sosyal medyada potansiyel bir kurban belirler. Bu genelde güven arayışı içinde olan ve savunmasız çocuklar içinden seçilir.
• İlgilendiğini gösterme: Çocuğun içinde bulunduğu sosyal platformlar üzerinden çocukla iletişime geçme aşamasıdır. İstismarcı bu noktada çocuğa ilgisini belli eder ve sohbet başlatır.
• Güven inşa etme: İstismarcı çocuğa dostane ve destekleyici bir tutumla yaklaşır. Çocuğun güvenini kazanmak ve duygusal olarak kendine bağlamak için manipülatif yollara başvurur. Benzer ilgi alanlarına sahip ya da gerçek hayatta benzer problemleri yaşıyor gibi gösterir. Duygusal yakınlık kurmak ön plandadır. Hediyeler göndermek, maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılamak bu aşamada yapılan eylemler arasında yer alır.
• İlişkiyi güçlendirme: Çocuğun sosyal hayatından kopması ve ebeveynleriyle arasına mesafe koyması için istismarcının çocuğu manipüle ettiği aşamadır. Çocukta “Benden başka kimseye ihtiyacın yok” algısı yaratarak eğlenmek için de dertleşmek için de kendisine bağımlı kılınması esas alınır. Çocuğun çevrimiçi olma süresi artar.
• Cinsellik üzerine iletişim kurma ve mahremiyeti azaltma: İstismarcı güveni arttırarak mahremiyeti azaltır. Çocuğun ailesi ve arkadaşları hakkında bilgiler elde eder. Şaka yollu cinsel içerikli konuşmalar başlatılır. Çocuğu kişisel bilgileri ve kendi fotoğraflarını paylaşması konusunda teşvik eder. Hatta bazı durumlarda görüntülü konuşmalar yapılır. Bu aşamada çocuk hiçbir şeyden habersiz kendiyle ilgili fazlaca bilgiyi istismarcıya sunmuş olur. Bunlar içinde kendiyle alakalı sırlar da yer alır. İstismarcı bu sayede çocuk üzerinde kontrolü arttırır.
• Risk analizi: Bu aşama aslında tüm süreç boyunca etkindir. İstismarcı kendi gizliliğini koruduğundan ve tabiri caizse çocuğu kafese sokmak için doğru adımları attığından emin olur.
• Tam kontrol ve cinsel istismar: İstismarcı çocuk üzerinde tam kontrol sağladığında şantaj, tehdit ve utandırma yoluyla çocuğa istediğini yaptırır. Cinsel içerikli görüntülerini istemek, fiziksel bir buluşma ayarlamak, sanal ortamda cinsel tacizde bulunmak istismarcının yapacağı eylemler arasında yer alır. Eğer çocuk karşı koymaya çalışırsa istismarcı görüntülerini ailesi ve arkadaşlarıyla paylaşacağına dair tehdit eder. Kontrolü sağlayamadığı noktalarda daha korkutucu bir şekilde tehdit etmeye başlar.

Grooming süreci tam anlamıyla bu sırayla ilerlemeyebilir. İstismarcı belli noktalarda durumun gidişatına göre farklı taktiklerle çocuğu manipüle edebilir. Fakat sonucunda çocuk için ciddi zararlara yol açan bir süreçtir. Çocuklar, bir yetişkin karşısında oldukça savunmasız olmalarının yanında yetişkinlerin niyetlerini anlamakta zorluk yaşayabilirler. Önemli olan bu durumun en başında önlemler alarak çocuğun istismar edilmesini engellemektir.

Güvenli İnternet Ortamı

İnternet ortamında yetişkinler de sık sık mahremiyet kavramını kaybederler. Kendileri ve çocukları ile ilgili kişisel bilgileri, fotoğrafları, videoları paylaşmaktan rahatsızlık duymazlar. Halbuki internete yüklenen bu paylaşımlar belki hiç silinmemek üzere başka kişilerin ulaşımına sunuluyor. Bu durum kötü niyetli insanların amaçlarını gerçekleştirmesi adına kapı aralıyor. Bu nedenle çocukların güvenliği için ebeveynler, eğitimciler ve toplumun genelinde farkındalık oluşturmak oldukça önemlidir. Çocukların aile, okul gibi eğitim aldığı yerlerde gerçek dünyada ve çevrimiçi ortamda başlarına gelebilecek tehlikeler hakkında bilgi verilmelidir. Çocuklara güvenli internet kullanımı hakkında eğitilmeli ve yaşadığı her zorlukta korkmadan ebeveynleriyle iletişime geçmesine teşvik edilmelidir. Elbette her şeyden önce çocukların internetteki hiçbir içeriğe ihtiyacı olmadığını göstermek, sosyalleşmesine ve iletişimini kuvvetlendirmesine yardımcı olmak, destekleyici ve anlayışlı yaklaşmak, gelişimi ve onu başına gelebilecek tehlikelerden korumak için çok önemlidir.

Ebeveynler aynı zamanda çocuğun vakit geçirdiği yerleri (ev, okul, park, sık gittiği yerler vb.) gözlemleyebilir ve bu ortamlarda tedbirler alabilirler. Ek olarak belli web sitelerini filtrelemek ya da engellemek, internete erişimin sağlandığı araçlarda çocuk koruma kiti kullanmak, sosyal medya kullanımında yaş sınırına dikkat etmek, çevrimiçi geçirdiği süreyi denetlemek ve belli sınırlar getirmek, çevrimiçi olmasındansa yaşıtlarıyla daha fazla zaman geçirmesine ve hobilerine daha fazla zaman ayırmasına teşvik etmek ebeveynlerin alabileceği diğer tedbirler arasındadır.

Eğer çocuk grooming mağduruysa ebeveynler mutlaka suç duyurusunda bulunmalıdır. Diğer yandan istismara uğradığınızı düşünüyorsanız ya da uğrayan bir yakınınız varsa şiddet yardım hatlarından da destek alabilirsiniz. Bu konuda kullanabileceğiniz hatlar arasında Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından oluşturulan Alo 183 hattı; aile, kadın, çocuk, gazi, engelli, yaşlı ve şehit yakınları için ihmal, istismar, şiddet vb. konularda bilgilendirme ve yönlendirme sağlayan bir hattır.

Yaşadığımız bu modern çağda çocuklara yönelik suçların ve çocuk mağdur sayısının gün geçtikçe artması oldukça ürkütücüdür. Sağlıklı bir toplum için geleceğimizi emanet edeceğimiz ve korunmaya en muhtaç grubu oluşturan çocukların iyi yetiştirilmesi çok önemlidir. Bu nedenle çocukların başına gelebilecek tehlikeler ile ilgili aile ve toplum bazında farkındalık oluşturmalıyız. Bilinçli ailelerin ve duyarlı bir çevrenin varlığı çocuğun korunmasındaki en temel yapıyı oluşturmakla beraber ilgili devlet kurumları konuya hassasiyet göstermeli ve çocuk istismarı adına daha kapsamlı yasal düzenlemeler getirmelidir.

Yazıyı bitirirken son bir temennide bulunmak istiyorum, geleceğimiz için çocukların korunmaya muhtaç olmadığı bir dünya dilerim.

Kaynaklar

Can, N. (2022). Çocuğun sanal cinsel istismarı. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (50), 115-138.

Özçalık, C. K. ve Atakoğlu, R. (2021). Çevrimiçi çocuk cinsel istismarı: Yaygınlık, mağdur ve suçlu özellikleri. Journal of Psychiatric Nursing/Psikiyatri Hemsireleri Dernegi, 12(1).

Polat, O. (2021). Tüm boyutlarıyla çocuk istismarı-1 (4. baskı). Seçkin Yayınları.

Whittle, H., Hamilton-Giachritsis, C., Beech, A. & Collings, G. (2013). A review of online grooming: Characteristics and concerns. Aggression And Violent Behavior, 18(1), 62-70.

Öne Çıkan Görsel: NBC News

Görsel 1: iStockPhoto.com

Görsel 2: Educaplay.com

Görsel 3: iStockPhoto.com

Editör: Rana Çevik