Pornografi Bağımlılığı

Cinsellikten Pornografi Bağımlılığına

Toplumdan topluma algılanış şekli değişiklik gösteren cinsellik kavramı insanlığın ilk anından itibaren insanın bir parçası olmuştur. Haz duygusunu doğduğu andan itibaren farklı farklı şekillerde deneyimleyen insan, Sigmund Freud’un Psikanalitik gelişim kuramına göre haz duygusunu ilk olarak oral dönemde deneyimlemektedir. Oral dönemi, 0 – 2 yaş arası dönem olarak zamana ayırmaktayız. Bu dönemde insan yavrusu kendi ihtiyaçlarını yerine getiremeyecek durumdadır. Yani bakım görevi üstlenecek bir bireye ihtiyaç duyar. Genelde bebeğin bakım rolünü üstlenen kişi annedir. Başlıca yenidoğan refleksleri moro, arama-emme, yakalama, tonik-boyun, adımlama, esneme ve hıçkırık, emekleme, çekmedir. Emme refleksini çoğunlukla annesinin memesinde gerçekleştirmekle birlikte biberonla da gerçekleştirebilir. Ağzın dolmasından ötürü duyulan haz daha sonraları bilgi ya da eşya edinmeden sağlanan doyumla yer değiştirebilir. Isırma ve oral saldırganlığın yerini istihza ve tartışmaya eğilim alabilir. Oral dönemde hazzın gerçekleşmesini sağlayan şey emme refleksidir yani bebeğin karnı bakım vereni tarafından zamanında doyarsa bakım verenine güvenli bağlanması artar (Gençtan, 1984).

Güvenli bağlanma, sağlıklı yetişkin ilişkileri ve cinsel ilişkiler bağlamında önemli bir yere sahiptir (Boğa, 2019). Erikson’un Psikososyal kuramına göre ise güvenli bağlanmanın temelini oluşturan dönem Güvene Karşı Güvensizlik dönemi olarak adlandırılan 0 – 1 yaş arasını kapsayan dönemdir. Erikson’a göre annenin çevrede bulunup gereksinimleri karşılaması bebekte güven duygusu oluşturur, bu gereksinimlerin ne denli iyi karşılandığı ise güvensizlik oranını belirler. Doğumdan sonra bebeğin en duyarlı beden bölgesi ağızdır. Oral dönem, tümden atlatılan ve geride bırakılan bir dönem değildir (yemek yeme, ses çıkarma vb. oral etkinliklerden dolayı). Bu dönemde bebek, giderek istediklerini annesinden nasıl sağlayabileceğinin yollarını öğrenir. Yaşamın ikinci altı ayında dişleri çıkmaya başlayan bebek, bu durumun ağız bölgesinde yarattığı acıyı bir şeyleri ısırarak dindirebileceğini fark eder ancak annesinin memesini de ısırmaya kalkıştığında memenin uzaklaştığını görür. Memeden kesilme süreci başladığında çocuk üzüntü ve özlem duyguları yaşar. Eğer çocukta güçlü bir güven duygusu gelişmişse bu özleme eşlik eden duygu umuttur, bu duyguyu geliştiremeyen çocuk ise kendisini “lanetlenmiş bir varlık” olarak görür (Santrock, 2021).

Biyolojik açıdan bağımlılık nedenlerini incelememiz gerekirse sadece pornografi bağımlılığında değil bütün bağımlılıklardaki ortak paydanın dopamin hormonuyla ilgili olduğu anlaşılmaktadır. Dopamin nörotransmiter bir maddedir. Nörotransmiterler sinir hücreleri arasındaki iletimden sorumludur. Kendilerini özel olarak tanıyan diğer sinir hücresi üzerindeki reseptörler aracılığı ile iletimi yerine getirirler yani dopamin, sinir hücreleri arasındaki sinaptik iletimden sorumlu bir nörotransmiterdir (Güngör, 2018). Seks, dopamin seviyelerini arttırmada oldukça önemli bir yere sahiptir. Seks ve pornografi bağımlılarının aradığı dopamin düzeyindeki artış sonucu oluşacak rahatlama, mutluluk, haz vb. şeylerdir dersek yanlış olmaz. Fakat şunu unutmamak da gerekir ki seks ya da porno bağımlıları cinselliği her zaman zevk alma olarak kullanmazlar, aynı zamanda bu onlar için bir hayatta kalma stratejisi de olabilir. Bunun yanı sıra Carnes’ın 1991 yılında yaptığı çalışmaya göre, araştırmanın katılımcısı olan seks bağımlılarının geçmiş yaşam deneyimlerine bakıldığında ebeveynleri tarafından oldukça fazla ihmale uğradığı gözlemlenmiştir (Boğa, 2019).

Pornografi Bağımlılığı Nedir?

Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle birlikte bağımlılık türleri dönüşmeye ve yenileri eklenmeye başlamıştır. Fakat bu dijital ortamda gerçekleştirilen her faaliyetin bağımlılık olacağını ispatlamıyor. Özellikle kumar, pornografi, sosyal medya gibi davranışsal bağımlılıkların tanı kriterlerinde dikkat edilmesi gereken noktalar zihinsel meşguliyet, duygu durumunda oluşan değişiklik, tolerans geliştirme, olumsuz sonuçlara rağmen kullanmaya devam etme ve tekrarlanma olarak görülmektedir (Sevim, 2018). Örneğin, faturalarını yatırmak veya kumar oynamak için interneti kullanan bireyler arasında belirgin bir fark vardır (Savcı ve ark., 2019). Young (1998) ve Block (2008) madde veya alkol kullanımı olmayan davranış temelli bağımlılıklarda, bir davranışın bağımlılık olup olmadığını anlamak için alkol ve madde bağımlılığı için belirlenen ve kullanılan tanı ölçütleriyle karşılaştırmak gerektiğini belirtmişlerdir (Sevim, 2018).

Cinsellik kavramının toplumdan topluma değiştiğinden yukarıda bahsetmiştim. Kimi toplumlar kabul ederken kimileri baskı altında tutmaya çalışmaktadırlar. Algılanış şekli farklı olsa da yıllarca uygulanan farklı kontrol yöntemlerine rağmen var olmaya ve kendini dönüştürmeye devam etmektedir. Cinsellik kavramının dönüşüm ve değişime uğramasına sebep olanlardan birisi de teknolojinin gelişmesidir. Evrensel bir pornografi tanımı olmasa da pornografi, kendini cinsel olarak tatmin etmek için tasarlanmış, cinsel içerikli materyallerin (filmler, dergiler, çeşitli internet siteleri vb.) kasıtlı olarak görüntülenmesi olarak tanımlanmaktadır (Boğa, 2019). Önceleri cinselliğe görsel ulaşım kısıtlı olsa da internet toplumlarının gelişmesiyle birlikte cinsel içeriklere ulaşım artış göstermiştir.  Pornografik içeriklerin artmasının sonucunda sadece bireyler değil aynı zamanda çiftler de bu durumdan etkilenmiştir. Kimi çift için cinsellikteki performansı olumlu yönde etkilerken kimileri için arada bir sorun oluşturmaktadır (CİSED, 2023). Porno bağımlılığı genel olarak erkeklerde daha fazla görülüyor. Çünkü erkeklerde ergenlikten itibaren porno film izleyerek mastürbasyon yapmak olağan bir davranış olarak görülüyor. Erkekler daha çok görsel olarak ve çıplaklıktan uyarılırken, kadınlar ise hayal ve fanteziler yoluyla uyarılıyor. Çekingen, insanlarla kolay ilişki kuramayan, kadınlarla iletişim kurma konusunda yeterli becerilere sahip olamayan, cinselliği ve cinsel performansı gözünde çok büyüten ve penis boyunu takıntı haline getiren erkekler, kadınlardan uzaklaşıp pornoya yönelebiliyor. Ayrıca erkekler pornoyu gerçek dünyadan bir kaçış yöntemi olarak da kullanabiliyor, iş hayatında ya da evlilik ilişkisinde yaşadığı sorunlarla yüzleşmemek için kendine sanal bir dünya yaratabiliyor. Kadınlar ise genelde partnerlerinin bu davranışından ‘‘Partnerim benimle ilgilenmiyor!’’ ya da ‘‘Partnerim benden uzaklaşıyor!’’ gibi söylemlerle rahatsız olduklarını dile getiriyorlar (CİSED, 2023).

Herkes Pornografi Bağımlısı Mıdır?

Pornografi izleyen herkes de alkol kullanan herkes gibi bağımlı değildir. Pornografi bağımlılığı tanısı koymak için şu sorulara verdiğimiz ya da verilen cevaplara bakabiliriz:

• Çok sık olarak porno film izleyip ve pornoya ayırdığın sürenin git gide artması durumu var mı? Örneğin; önceden yarım saat ayırıyorken şimdi çok daha fazla zaman ayırıyor olabilirsin.
• Cep telefonu, tablet, bilgisayar gibi her cihazda her fırsatta porno izliyor musun? Yani yalnız kaldığın her an seni porno film izlemeye iten bir düşüncen var mı?
• Standart porno filmlerden öte olan ve rahatsız edici içeriklere ulaşmaya çalışıyor musun?
• Evli veya bekar olabilirsin. Hayatında bulunan insanların bir şekilde bu durumu fark etmelerine ve sana rahatsız olduklarını söylemelerine rağmen özlem duyuyor musun ya da izlemeye devam ediyor musun?

Günümüzde çiftlerin yaşadığı en büyük sorunların başında cinsel ilişki problemleri geliyor ve porno filmi izlemek hem kişinin kendi benlik algısını hem de ilişkiye ve karşı tarafa yönelik algısını, bununla birlikte ilişkiyi çok ama çok fazla olumsuz etkiliyor (Seki ve Kurnaz, 2021). Porno filmi daha fazla izlemeye başladığında insandaki ödül merkezi küçülmeye başlıyor ve insan daha fazla, daha farklı, ekstrem içeriklere -hazzı daha fazla yaşayabilmek için- ulaşmaya çalışıyor. Madde, alkol bağımlılıklarında da olduğu gibi cinsel bağımlılık türünde de tedavi için bu alanda uzmanlardan destek alınması gerekmektedir. Bağımlılık tanısı koymak için gidilecek bir doktor veya uzman genellikle şu aşamaları izler:

• Müracaatçının Bağımlılık Geçmişini Araştırmak: Müracaatçının bağımlılığa nasıl başladığı, geçmiş yaşamında yakın çevresinde benzer veya farklı bağımlı türüne sahip bireylerin olup olmadığına, bağımlılık sıklığına (örneğin; haftada / günde ne kadar porno filmi izliyor), yaşam koşullarına bakılır.
• Fiziksel ve Psikolojik Muayene: Doktor veya uzman kişi çeşitli fiziksel ve psikolojik muayenede bulunarak bağımlılığın ölçütünü belirler. Özellikle madde, alkol bağımlılığı gibi bağımlılık türlerinde hastane ortamından alınacak tahliller çok önemlidir. Fakat bazı durumlarda kişiler alkol bağımlılığı için gelse bile farklı bağımlılık türleri de çıkabiliyor. Örneğin, alkol bağımlılığı beraberinde gelişen madde / sigara bağımlılığı gibi. O yüzden ne sadece fiziksel ne de sadece psikolojik testlere bakmamız gerekiyor. Hepsini bir bütün olarak incelemek her zaman daha sağlıklı bir sonuç almamızı sağlayacaktır.
• Yapılandırılmış Görüşmeler Yapmak: Müracaatçının bağımlılık semptomları hakkında ayrıntılı bir görüşme yapılır. Bu çoğunlukla müracaatçıyla birlikte yapılsa da çevresindeki bireylerle de yapılmaktadır. Bu görüşme sonucunda kişinin kullandığı maddelerin ya da davranışlarının hayatına etkilerini anlamak ana amaçtır.
• Tanı Kriterlerine Göre Değerlendirme: Kriterler sayesinde bağımlı kişilerin semptomlarına, davranışlarına ve yaşam koşullarına göre tanı yapmak için genel kabul görmüş tanı kaynaklarından yararlanılır.

Tanı koyma süreci; bağımlılığın çeşidine, boyutuna ve kişinin durumuna göre değişebilir. Süreç ne kadar uzun ya da yıpratıcı olabilse de doğru tanı koyabilmek her hastalıkta önemsendiği gibi bağımlılık problemi yaşayan kişiler için de geçerlidir. Doğru müdahaleyi başlatabilmek, devam ettirmek, bitirmek için doğru tanı çok önemlidir. Doğru tanıdan sonra bağımlı bireyi farklı disiplinlere yönlendirerek hayatını yeniden inşa etme sürecini desteklemiş olmaktayız. Örneğin; bir doktor sadece tahlil sonuçlarına bakacak ve kademeli olarak bağımlılığı azaltmaya yönelik bir tedavi uygulayacaktır. Buna ek olarak sosyal hizmet uzmanı ise sosyal çevresi içinde ele alarak hayatını yeniden şekillendirmesi yönünde çeşitli programlarla bireyin kendini güçlendirmesini sağlayacaktır. Bu tarz durumlara çoğunlukla bireylerin farklı bağımlılık türlerini aynı anda yaşadığı zamanlarda karşılaşsak da bağımlılık her zaman farklı disiplinlere ihtiyacı olan hassasiyet gerektiren bir problem. Bunun yanı sıra doğru bir tanı koymak sadece bağımlı bireyin tedavisini değil çevresinin sürece, yaşanabileceklere olan bilgisini de arttırmaktadır. Örneğin, uyuşturucuyu bırakmaya çalışan bir bağımlı yoksunluk belirtisi gösterir ve bunun sonucunda etrafına saldırabilir. Çevresindeki bireylerin bunu bilmesi destek olabilmeleri ve sorunun ciddiyetini kavramaları açısından oldukça önemlidir.

Pornografi Bağımlılığını Tedavi Yöntemleri Nedir?

Bütün bağımlılık türlerinde, doğru tanı koyma aşamasından sonra gerçekleşen tedavi yöntemleri vardır. Tedavi yöntemleri birbirleriyle benzer olanlar da vardır, farklı olanlar da. Her bağımlılık türü için birey özelinde tedavi yöntemi uygulanması gerekmektedir. Öyledir ki her bir bağımlı bireyin tedaviye adapte olma süreci, tedavi anı ve tedavi sonrası süreci farklılık göstermektedir. Bu farklılıklara göre bir tedavi yöntemi oluşturmak sürecin en doğru şekilde atlatılması için önemlidir. Bağımlılığın ilk aşamalarında bireyler içsel motivasyon, psikolojik destek ve duygulanım düzenleyici ilaçların kombinasyonu ile davranışlarını nasıl düzenleyeceklerini öğrenirler. İkinci aşama (davranış ve etkinin sabitlenmesi) cinsel davranışın yüksek ve düşük risk formları arasındaki ayrımla nüksetmeyi önleme sorusuna yöneltir. Hastalar patolojik davranışların yerine daha sağlıklı veya geleneksel cinsel davranışlara yönlendirilir (Kızılok, 2021). Pornografi bağımlılığının tedavi yöntemlerinde şu süreçleri izleyebiliriz:

• İlaç Tedavisi: Bazı antidepresanlar bağımlılık tedavilerinde bağımlının dürtü kontrolünü sağlayabilmesi için kullanılmaktadır.
• Terapi: Terapinin amacı, kişinin bağımlılık nedenlerini keşfetmek, sağlıklı cinsel davranışları yeniden öğrenmek ve bağımlılıktan kurtulması için gerekli stratejileri öğretmektir. Terapi de kendi içerisinde çeşitlere ayrılmaktadır.

– Bilişsel Davranışçı Terapi: Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) sıklıkla karşılaştığımız bir terapi yöntemidir. Kişilerin düşünce ve eylemlerinde daha uyumlu bilişsel ve davranışsal kalıplar edinmesini hedeflemektedir (Sevim, 2018).

– Grup Terapisi: Grup terapisi pek çok bağımlılık türünün tedavisinde kullanılmaktadır. Grup terapisinin amacı bireyin, benzer sorunlar yaşayan ya da yaşamış bağımlı bireylerle toplanarak kendi deneyimlerini paylaşmaktır. Grupta bir terapistin bulunması doğru terapi için çok önemlidir. Özellikle bağımlılıkla ilgili toplanan gruplarda dikkat edilmesi gereken bir diğer husus bağımlı bireylerin farklı bağımlılık yapıcı madde vb. içerikleri sunmaması. Örneğin madde bağımlılığı için toplanan bir grupta bir bağımlı metamfetamin içiyor olsun. Diğer bir kişi metamfetamini deneyimlemediyse bu onun için özendirici olabilir. Bir bağımlılık türüyle uğraşırken farklı bağımlılık türlerine özendirmemek çok önemli.

– Psikodinamik Terapi: Psikodinamik terapi yönteminde bireylerin cinsel ya da pornografik bağımlılığı ile ilişkilendirilebilecek çocukluk travmaları ve seksüel-romantik davranışlarına odaklanılarak bireylerde duygu durum kabiliyetinin geliştirilmesi ve daha anlamlı kişilerarası ilişki kurması hedeflenmektedir.

• Destek Grupları: Destek gruplarıyla bağımlı bireylerin buluşuyor olması tedavi ve tedavi sonrası süreçte bireyin yalnız hissetmemesi ve sosyalleşmesi için önemlidir.
• Çevresel Değişiklikler: Kişinin çevresinde değişiklik yapmak bağımlılıkla mücadelesini kolaylaştıracak faktörler arasında yer almaktadır. Örneğin; bulunduğu çevrede benzer bağımlılık türüne sahip bir bireyin bırakması ya da yeniden başlaması daha olası olacağı için değişiklikler yaşayabilir.
• Egzersiz, Diyet ve Spor: Egzersiz, diyet ve spor yapmak düzenli ve sağlıklı bir hayat için tercih edilen yöntemlerdendir. Bireyin bu alışkanlıkları kazanması yaşam tarzında olumlu değişimlere sebep olarak bağımlılık tedavisinde faydalı olabilir.

Kaynaklar

Adams, G.R. ve Jones, W. H. (2021). Yaşam boyu gelişim (Çev. S. İrvan). İstanbul

Boğa, N. (2019). Akdeniz ve Ege Bölgesi’nde cinsel ve porno bağımlılığının psikolojik semptomlarla olan ilişkisinin incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

CİSED. (2023, Nisan 27). CİSED, porno bağımlılığını ve çözüm yollarını anlattı [Basın açıklaması]. https://www.cised.org.tr/basin/319/cised-porno-bagimliligini-ve-cozum-yollarini-anlatti

Geçtan, E. (1984). Çağdaş yaşam ve normal dışı davranışlar. Ankara: Maya Yayınları.

Güngör, D. (2018). Sentetik uyuşturucular: Amfetamin örneği. Güvenlik Çalışmaları Dergisi, 20(1), 105 – 112.

Kızılok, G. E. (2021). Cinsel bağımlılık: Tanımı, etiyolojisi ve tedavisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 13(3), 349 – 411.

Savcı, M., Ercengiz, M., ve Aysan, F. (2019). Problemli teknoloji kullanımı. PEGEM Akademi.

Seki, T. ve Kurnaz M. T. (2021). Bireylerin dijital bağımlılıkları ile yalnızlık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi: Bir meta – analiz çalışması. Atatürk Üniversitesi Yayınları, 45, 24 – 34.

Sevim, A. (2018). Yetişkinlerde cinsel bağımlılık, erken dönem uyumsuz şemalar ve yaşam doyumu ilişkileri. (Yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Editör: Rana Çevik