Matthew Perry ve Bağımlılık

Yakın zamanda ölüm haberiyle sevenlerini hüzne boğan Friends dizisinden tanıdığımız Matthew Perry’nin bağımlılıkla savaştığını duymuşsunuzdur. Perry, anne ve babasının boşanması ve ebeveynlerinin yoğun çalışma hayatlarından dolayı yalnızlık hissiyle geçen bir çocukluk yaşamış. Erken yaşlarda sigara içmeye, para çalmaya ve notları düşmeye başlamış. Kısa bir süre sonra alkolle tanışmış ve bir daha bırakamamış. Friends dizisi ile yakaladığı büyük şöhretle yaşadığı sorunları çözebileceğini umarken dizi setinde kendini yetersiz gördüğü her anda alkole sarılmış. Daha sonra yaşadığı bir jet ski kazasından sonra tedavisinde kullanılan bir ağrı kesiciye (Vicodin) bağımlı hale gelmiş. Artık hem alkol hem de madde bağımlılığı ile mücadele etmeye başlamış. 2001’den bu yana çoğunlukla temiz kaldığını söylese de 60-70 kez kayma* yaşadığı olmuş. Deneyimlerini bağımlılara destek için kullanan Perry, bir evini rehabilitasyon merkezine çevirmiş ve bağımlılık ile ilgili yardım ve desteğe her zaman açık olduğunu belirtmiş.

*Kişinin vücudundan bağımlılık maddesini attığı dönemden sonra tekrar alkol veya madde kullanmaya başlama durumu.

Matthew Perry’nin ölüm haberi sonrası insanların aklında bağımlılıkla ilgili sorular oluşmaya başladı. Bir insan her şeyi varken neden kendine bunu yapar? Bağımlılık tam olarak nedir? Kafada bitirince bağımlılık bitmez mi? Hayır. Kafada bitti deyince bitmez. Bağımlılığı olan kişiler bu durumla sağlıklı bir şekilde nasıl baş edeceğini öğrenir.

Nedir bu bağımlılık?

Bağımlılık, beynimizin alkol veya madde kullanımına bağlı olarak geliştirdiği tolerans karşısında kullanılan alkol veya maddeyi daha fazla istemesine, alamaması sonucunda da kriz ve yoksunluk yaşamasına denir. Kullanılan alkol/madde türüne, saflığına, kullanım sıklığına, kullanım süresine ve bireyin kişilik özelliklerine göre bağımlılık gelişimi değişir. Bağımlılık kronik bir hastalıktır ve beynin kimyasının değişmesi sonucunda ömür boyu sürer. Herkes bağımlı olmayacağını düşünerek kullanmaya devam eder fakat bağımlılık “sinsice” vücutlarını ve beyin yapılarını etkiler.

Küçük bir metafor ile açıklamak gerekirse;

Beynimizin içerisinde üç adet bardak olduğunu düşünelim. Bu bardaklar, beynimizin haz aldığı ve mutlu olduğu anlarda salgıladığı dopamin ve serotonin hormonları ile dolar. Bu olay en basit şekilde çikolata yediğimizde gerçekleşir. Beyin, çikolatanın verdiği haz ve mutluluğun katbekat daha fazlasını veren madde/alkol ile karşılaştığında ise bu bardaklar taşar. Beynin ödül sistemi eylemler ve haz arasında bağlantı kurar ve haz veren eylemin tekrarlanmasını ister. Kişi tekrar tekrar bunu gerçekleştirdiğinde her defasında bu bardaklar taşar. Bir noktadan sonra artık beyin bu taşmaları önlemek için yeni bardaklar oluşturur. Beyinde var olan üç adet bardak artık on üç adete çıkmıştır. Bu olaya tolerans gelişimi diyoruz. Çünkü beyin artık üç bardağı değil on üç bardağı doldurmak zorundadır. Bu da haz maddesini daha sık aralıklarda ve daha fazla miktarda istemesine neden olur.

Beyin içerisindeki bozulma bu noktada başlar. Çünkü normalde beyin içerisinde bulunmayan fazlalık bardaklar artık hep orada kalacaktır. Bu sebeple bağımlılık kronik bir hastalıktır. Çünkü bu değişim geri alınamaz. Fakat bağımlı kişi, bir klinikteki detoksifikasyon sonrasında yani bağımlılık maddesini vücudundan attıktan sonra ve artık kullanmadığında beyinde oluşan bu yeni bardaklar ters döner. Bardaklar hala mevcuttur fakat yeni bir taşma yaşanma olasılığı aktif madde/alkol kullanırken olduğu kadar yüksek değildir.

Bağımlılık,  aynı şekilde bir şeker hastası kişi üzerinden açıklanabilir. Şeker hastalığı da kronik bir hastalıktır. Kişilerin hayatları boyunca uyması gereken bir diyeti vardır. Bu diyete uyduklarında bir sorun yaşamazlar fakat uymadıklarında hastalıkları etkilerini gösterir. Bağımlılıkta da aynı şey mevcuttur. Kişiler bağımlılığın tam olarak ne olduğunu, bu hastalıkla nasıl baş edeceklerini, kayma ve istek anlarında nasıl davranacaklarını öğrenirler ve hayatları boyunca öğrendikleriyle uyumlu şekilde yaşarlar (yaşamalılar).

Perry ve Bağımlılık

Bağımlılığın ömür boyu sürmesi demek kişi ömrü boyunca alkol veya madde alacak demek değildir. Yalnızca bağımlı olmayan bir bireye kıyasla daha fazla risk altındadır. Bağımlılığın yaş, cinsiyet, maddi durum, din, dil ayırt etmeksizin herkeste gelişme ihtimali vardır. Perry’nin  yaşam standartları iyi olmasına rağmen bağımlılıkla savaşması bağımlılığın kişi ayırt etmemesine iyi bir örnektir. Bağımlılık herkeste gelişebileceği gibi gelişme riskinin daha fazla olduğu durumlar vardır. Ebeveynlerde bağımlılık öyküsü olması, kişinin arkadaş çevresinde alkol ve madde kullanılması, ailelerin çocuklarına karşı sergiledikleri sağlıksız tutumlar, başarısızlık gibi durumlar buna örnek gösterilebilir. Bu gibi durumlar kişilerin yaşadıkları problemlerle baş etme yöntemlerini olumsuz etkiler. Bunun sonucunda ise bireyler baş etme yöntemi olarak alkol ve madde kullanımına yönelir.

Alkol bağımlılığı duygu durum bozuklukları, depresyon, kaygı sorunları gibi ruhsal problemlerin yanı sıra beyin işlevlerinde bozulma ve buna bağlı olarak bunama ve hafızada bozulmalara neden olur. Bununla beraber yağ depolanmasını arttırdığından dolayı kilo problemine yol açar. Madde bağımlılığı ise alkol bağımlılığın etkileriyle paralellik göstermekle beraber beynin

yargılama, karar verme, öğrenme, hafıza ve davranışsal kontrol ile ilgili alanlarında değişikliğe neden olur. Dikkat ederseniz Perry’nin, Friends dizisinde kilosu zaman zaman değişime uğruyor. Perry, yayınlanan “Friends, Lovers and the Big Terrible Things” adlı kitabında sezondan sezona kilosunu takip ettiğimizde bağımlılığının gidişatını anlayabileceğimizi; kiloluysa alkol, zayıf ise hap kullandığı bir dönem olduğunu, keçi sakalı varsa çokça hap kullandığını belirtmiştir.

“Yapmayı asla hayal etmediğiniz şeyler yaparsınız.”

Friends’in üçüncü sezonunun sonunda, her gün elli beş adet Vicodin içmediğinde hastalandığını bu yüzden migren numarası yapmak ya da ilacı vermeleri için hemşirelerle anlaşmaya çalışmak gibi yollara başvurduğundan bahsetmiştir. Bağımlı kişiler bağımlılık maddelerini kullandıkları dönemde hırsızlık, yalan söyleme gibi normal zamanda yapmayacakları davranışlarda bulunurlar. Maddeye/alkole ulaşmak için her yolu denemeye hazırdırlar. Benzer şekilde Perry kitabında “Bağımlı olmak böyle bir şey: Yapmayı asla hayal etmediğiniz şeyleri yaparsınız.” diye yazmıştır. Madde yoksunluğu eklem ve karın ağrısı, titreme, terleme, ateş, ürperme, baş ağrısı gibi belirtiler gösterir. Bu yüzden kişiler bağımlılık maddesini kullanmadıklarında hastalandığını düşünür. Hatta ağrılarının geçmesini istedikleri için hap aldıklarını söylerler. Fakat yoksunluk belirtilerini geçirmiş olurlar.

Perry’e fazla alkol tüketiminden dolayı pankreatit tanısı konuluyor. Otuz günlük tedavinin ardından dizi çekimlerine devam ediyor. Bu süreçte günde elli beş adet Vicodin alışkanlığının etkisini bir adette verebilen metadon kullanmaya başlıyor. Settekilere yan etkilerinin olmadığını söylese de metadonu “sonun başlangıcı” olarak tanımlamaktadır. (Metadon, doktor kontrolünde verilen bir ağrı kesicidir, Aynı zamanda bağımlılık tedavilerinde de kullanılır. Vicodin, orta ve şiddetli ağrılarda kullanılan bir ilaçtır.)

Friends’te Monica ve Chandler’in evlendiği sezonda (Sezon 7) rehabilitasyon merkezinde “yaşadığını” ifade etmektedir. Bununla birlikte sadece dokuzuncu sezonda “tamamen” ayık ve temiz kaldığını belirtmektedir.

Matthew, kendisiyle ilgili düşündüğü en iyi şeyi şöyle anlatmaktadır: “Bir alkolik arkadaşım bana gelip içkiyi bırakmasına yardım edip edemeyeceğimi sorduğunda, evet diyebilmem ve bunu gerçekten yapabilmemdir. Çaresiz bir adamın ayık kalmasına yardımcı olabilirim. “Neden yaşıyorum?” sorusunun cevabı sanırım orada bir yerde yaşıyor.” Perry, ölümünün ardından bağımlılık konusundaki yardımlarıyla, başarılı oyunculuğuyla ve bağımlılığıyla olan zorlu mücadelesi ile hatırlanmaya devam edecek. Huzur içinde yatsın.

❗️ Bağımlılıkla mücadele ediyor ve ne yapacağınızı bilmiyorsanız ALO191 Uyuşturucuyla Mücadele Destek hattını arayabilir, YEDAM (Yeşilay Danışmanlık Merkezi)’dan destek alabilir ya da AMATEM (Alkol ve Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezi) kuruluşlarında tedaviye başlayabilirsiniz.

Kaynaklar

Bağımlılık Nedir?. Yeşilay sitesinden 12 Kasım 2023 tarihinde https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/bagimlilik-nedir?gad_source=1&gclid=Cj0KCQiAjMKqBhCgARIsAPDgWlziSHIV3OP63Ci_qEZruhaxdMKHz3cFjkBsXdLzzpgF7MkzyvQTxCoaAtPbEALw_wcB üzerinden erişilmiştir.

Madde Bağımlılığı Nedir?. Yeşilay sitesinden 15 Kasım 2023 tarihinde https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/madde-bagimliligi üzerinden erişilmiştir.

Ögel, K., Koç, C., Aksoy, A., Basabak, A. ve Evren, C. (2012). Sigara, alkol ve madde bağımlılığı tedavi programı (SAMBA). Yeniden Yayınları.

Perry, M. (2022). Friends, lovers and the big terrible thing. Flatiron Books.

1. Görsel ve Öne Çıkan Görsel: Pinterest
2. Görsel: Quora.com
3. Görsel: Wannart.com

Editör: Rana Çevik