Filmlerdeki gibi geçmişe dair her şeyi bir anda unutmamız mümkün mü?: Geriye Dönük Bellek Kaybı (Dissosiyatif Amnezi)
Dizi ve filmlerde sık rastlanan, kişinin bir sabah uyandığında geçmiş birkaç günü veya tüm yaşantısını unutması olayı hepimizin karşısına çıkmıştır daha önce. Belki de düşünmüşüzdür “Geçmişi unutsam nasıl olurdu?” diye. Hatta “Eternal Sunshine of the Spotless Mind” filminde gördüğümüz “hafıza sildirme” işlemi kimi zaman hepimizin imrendiği bir durum olarak düşünülebilir. Ancak bu durum bilimsel olarak mümkün değildir ve ayrıca hafızanın kaybedilmesi aslında göründüğü kadar iyi sonuçlar doğurmayabilir.
İlgi çekici bir vaka örneği ile konuyu inceleyelim. Naomi Jacobs 2008’de 32 yaşında iken bir sabah uyandığında yaşamının son 17 yılını hatırlamaz halde buldu kendisini. Sanki bu yıllarda başına gelen uyuşturucu bağımlılığı, iflas ve evsizlik sorunları hafızasından kazınmıştı. Naomi’nin hatırladığı son şey, genç kızken ablasıyla paylaştığı ranzasında uyumaya gidip ertesi günkü Fransızca sınavını düşünmesiydi. Sekiz hafta sonra Naomi yeniden belleğine kavuştu. Ama bu süre içinde 21. yüzyılı 15 yaşında bir genç kız olarak yaşayıp “yeni” teknolojileri, akıllı telefonu kullanmayı öğrenmesi gerekti. Fakat en zoru 10 yaşındaki oğlunun varlığına alışması oldu (Jarrett, 2011).
Bu vakayı incelediğimizde hafıza kaybının bir darbe veya kaza sonucu olmadığını görüyoruz. Tıbbi açıdan Naomi’nin hafıza kaybı ‘dissosiyatif’ amnezi (kendini bir olaydan ya da durumdan koparmak ve ayrı tutmak) olarak değerlendirilir. Yani belleğinden 17 yıl silinmesinin fizyolojik bir nedeni yoktur. Bu unutmanın psikolojik olduğu, stres ve travmadan kaynaklandığı düşünülmüştür. Naomi gerçekten de işini kaybetmiş, uyuşturucuya başlamış, altı yaşında ikense tecavüze uğramıştır (Jarrett, 2011).
Dissosiyatif Amnezinin ortaya çıkma sebepleri savaş, doğal afet gibi uzun süreli yoğun stres altında kalmak ya da çocuklukta yaşanan cinsel istismar, finansal geçimsizlik gibi kişinin tolere edemediği utanç, suçluluk, hayal kırıklığı ve umutsuzluk duygularına yola açan olaylar olarak sıralanır. Yani yoğun stres altında hafızamızı kaybetmemiz ve yaşantılarımızın bir kısmını tamamen unutmamız mümkündür. Genellikle aniden başlayan ve kısa sürede bittiği belirtilen bu amnezi türünde yavaş iyileşmeler de görülür (akt. Arısoy, 2021).
Dissosiyatif Amnezide kişi hayatının belirli bir dönemini hatırlayamaz ve bu durum olağan unutkanlık kadar basit bir şekilde açıklanamaz. Bu amnezinin etki alanı kişinin epizodik ve otobiyografik belleği ile sınırlıdır (Arısoy, 2021). Yani kişi günlük olayları (zaman, konum, duygular, genel kültür…) ve kendi kişisel deneyimlerini (anılar) hatırlayamaz. Bazı vakalarda füg durumu da gözlemlenmektedir. Füg durumunda kişi ani bir kimlik kaybı yaşayarak bulunduğu yeri terk edebilir, deorganize davranışlarda bulunabilir. Füg durumunu yaşayan kişi kendisine yeni bir kimlik oluşturabilir ve bu kimlikle saatlerden yıllara uzayan bir aralık içerisinde yaşayabilir (akt. Arısoy, 2021).
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nın beşinci baskısında (DSM-5) Dissosiyatif amnezi için belirtilen tanı kriterleri şunlardır:
1) Genellikle travmatik veya stres yaratıcı nitelikte olan önemli otobiyografik bilgileri sıradan bir unutkanlıkla açıklayamayacak bir biçimde anımsayamama
2) Bu belirtiler klinik olarak belirgin rahatsızlık veya toplumsal, işle ilgili ve diğer alanlarda işlevsellikte düşmeye neden olur.
3) Bu bozukluk bir maddenin doğrudan fizyolojik etkilerine (örn. alkol, madde, ilaç), nörolojik veya başka bir tıbbi duruma (örn. kompleks parsiyel epileptik nöbetler, kraniyal travma) bağlanamaz.
4) Bu bozukluk Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu, Post-travmatik Stres Bozukluğu, Akut Stres Bozukluğu, Bedensel Belirti Bozukluğu veya Majör/hafif Nörobilişsel Bozukluk ile açıklanamaz (Arısoy, 2021).
Son olarak Dissosiyatif Amnezinin iyileşme sürecine bakıldığında iyileşmenin genelde kendiliğinden olduğu görülmektedir. Tedavi yöntemi olarak uygulanabilecek olan tedavi yaklaşımı destekleyici olmalıdır. Kişinin yaşadığı travmaya karşı empatik yaklaşılmalı, kişinin tolere edebileceğinden fazla cesaretlendirme yapılmamalıdır. İlaç tedavisi ise genellikle gerekmez (akt. Arısoy, 2021).
Kaynaklar
Arısoy, G. (2021, 29 Mayıs). Dissosiyatif Amnezi. Gipder. https://gipder.com/2021/05/29/dissosiyatif-amnezi/
Jarrett, C. (2011, 24 Nisan). Bellek Kaybı ile Zamanda Yiten İnsanlar. BBC News https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/04/150424_vert_fut_amnezi.amp
Öne Çıkan Görsel: Pinterest
Görsel 1: Vecteezy
Görsel 2: GZT