Yalnızca Utangaçlık Değil, Sosyal Anksiyete!

“Eğitim hayatım boyunca sınıf önünde sunum yapmaktan, söz alıp hocaya soru sormaktan, hocanın sorduğu soruları cevaplamaktan kaçınırdım. Hoca ne zaman beni bir sunum için görevlendirse sunumu yapacağım ana kadar karnım ağrırdı. Sunumu yaparken de düzgün konuşamazdım. Yüzüm kızarır, ellerim titrerdi. Kalabalık bir ekiple etkinlik yapmak, müşteri hizmetleriyle konuşmak, kalabalık bir ortama sonradan girmek gibi durumlarda hep gerilirdim.” Eğer okuduğunuz bu cümleler düşüncelerinizi yansıtıyorsa yaşadıklarınız yalnızca utangaçlık değil, sosyal anksiyete olabilir.

Nedir?

Sosyal anksiyete ya da sosyal fobi, başkalarının da tanıklık edebileceği ortamlarda gerçekleşebilecek durumlardan sürekli ve nedensiz bir biçimde korkmaktır (Gerrig ve Zimbardo, 2020). Sosyal anksiyete bozukluğuna sahip bir birey, başkaları tarafından incelenebileceği, değerlendirilebileceği veya yargılanabileceği durumlarda yoğun kaygı veya korku hisseder (National Institute of Mental Health, 2022). Söz konusu bozukluğa sahip kişiler genellikle kaygılandıkları ortamlardan kaçınma eğilimindedirler. Kaçınma olmadığı durumlarda ise endişe içerisinde o ortama katlanırlar.

Sosyal anksiyete, genellikle geç çocukluk ve ergenlik dönemlerinde başlar. Hastalığın tedaviye başvurma süresi 15-20 yılı bulur çünkü tepkiler “aşırı utangaçlığa “benzetildiği için bireyler bu tepkilerin kişiliklerinin bir parçası olduğunu düşünür. Bu nedenle fark edilmesi uzun sürer ve yaşam boyu devam eder. Yaşam boyunca sosyal anksiyeteye sahip bireylerin ek tanı olarak depresif bozukluklarına, diğer anksiyete bozukluklarına ve maddenin kötüye kullanımına ilişkin riskleri oldukça yüksektir. Araştırmalara göre, kadınlarda sosyal anksiyetenin yaygınlığı erkeklere oranla daha fazladır. Bununla birlikte ekonomik güçsüzlük, düşük eğitim seviyesi, hiç evlenmemiş olma gibi sosyodemografik etmenler sosyal anksiyetenin risk faktörleri arasındadır.

Sosyal anksiyete bozukluğu olan kişiler; olumsuz değerlendirme, küçük düşme, yargılanma ya da reddedilme korkusu nedeniyle iş hayatı ve sosyal hayatta problemler yaşarlar. Örneğin yeni insanlarla tanışmaktan kaçınırlar, çok yönlü bir iş teklifini kaçırabilirler, kalabalık grup etkinliklerinde huzursuz hissederler. Kişiler korkulan durumla karşı karşıya kaldıklarında aşırı kaygı ve korku duyarlar. Bu aşırı kaygı ve korku yüzde kızarmaya, titremeye, terlemeye, ağız ve boğaz kuruluğuna, olumsuz duygusal döngülere ve hızlı kalp atışına yol açar. Sosyal anksiyetesi olan insanlar genellikle yaşadıkları kaygı ve korkunun mantıklı olmadığının bilincindedir. Fakat söz konusu kaygılanmayı kontrol edemezler.

Tanı Ölçütleri

Kişiler,

• Toplumsal etkileşim içeren durumlarda (karşılıklı konuşma, tanımadık insanlarla karşılaşma)
• Başkaları tarafından izlenebilen eylemler sırasında (yemek yeme, içecek içme, yazı yazma)
• Başkaları önünde bir eylem gerçekleştirme esnasında (sunum yapma, sahnede performans sergileme) yoğun anksiyete ve korku yaşar. Kaçınma davranışı gösterirler. Kaygı ve kaçınma durumu süreklidir, 6 ay veya daha uzun sürebilir.

Amerika’da 2019 yılında yapılan araştırmalara göre 301 milyon kişi (58 milyonu çocuk ve ergen) anksiyete bozukluğu ile mücadele etmektedir. Yakın dönem araştırmalarına göre ise 15 milyon Amerikalı yetişkin sosyal anksiyete bozukluğu yaşamaktadır ve en sık görülen 2. Anksiyete bozukluğudur. İnsanların %75’inden fazlası ergenlik ve çocukluk döneminde semptomları göstermeye başlar.

Sosyal anksiyetenin belirleyici bir ve net bir sebebi bulunmasa da tetikleyici faktörler mevcuttur. Örneğin çocukluk dönemlerinde ihmal ve istismara uğrayan kişilerde bu bozukluğun görülme olasılığı daha fazladır. Araştırmalara göre birinci derece akrabalarında bu bozukluğa sahip olan bireylerin sosyal anksiyete yaşama oranları 2 ila 6 kat daha fazladır.

Ayırıcı Kriterler

Sosyal anksiyetenin panik bozuklukla birlikte görülme olasılığı yüksektir. Bu iki bozukluğun bir arada olduğu durumlarda depresyon riski artar. Ayrıca her iki bozuklukta da anksiyete ve panik atak durumu olduğundan bozuklukları birbirinden ayırmak güçtür. Sosyal fobi sosyal alanlarda eleştirilme, aşağılanma, izlenilme korkusu ve kaygısıyla ilgilidir. Kişide terleme, kızarıklık, titreme ortaya çıkarken panik bozuklukta göğüs daralması, çarpıntı, baş dönmesi ve nefes alamama gibi daha ciddi semptomlar görülür. Ek olarak panik bozukluklarda atak sırasında ölme ve kontrol kaybı korkusu çok yaygınken sosyal anksiyetede bu duruma nadiren rastlanır. Bunun yanı sıra çekingen kişilik bozukluğu ve obsesif-kompulsif bozukluk da sosyal fobiyle yakından ilişkilidir. Obsesif kompulsif bozukluğa sahip kişiler obsesyonlarının içeriğinden dolayı kalabalık ortamlarda kaygı duyarlar. Çekingen kişilik bozukluğunun semptomları sosyal anksiyeteyle çok benzerdir fakat çekingen kişilik bozukluğunda anksiyete seviyesi çok daha fazladır.

Kişilerin sosyal ve mesleki yaşamlarını olumsuz etkileyen sosyal anksiyete bozukluğunun tedavisi mümkün ve kalıcıdır. İlaç ve Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ile gözle görülür bir başarı söz konusudur. Fakat BDT olmadan yalnızca ilaç tedavisi kalıcı etki yaratmaz. Kişilerin tedaviye açık ve tedaviyle uyumlu olmaları oldukça önemlidir.

Sosyal anksiyete seviyenizi ölçmek istiyorsanız uluslararası geçerliliği olan Liebowitz Sosyal Fobi Ölçeğine buradan ulaşabilirsiniz.

Kaynaklar

Dilbaz, N. Sosyal fobi. (1997). Psikiyatri Dünyası Dergisi, 1(1), 18-24.

Eldoğan, D. (2018). Sosyal anksiyete bozukluğunun alt tipleri: heterojen bir tanı kategorisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry, 10(2), 212-227.

Gültekin, B. K. ve Dereboy, İ. F. (2011). Üniversite öğrencilerinde sosyal fobinin yaygınlığı ve sosyal fobinin yaşam kalitesi, akademik başarı ve kimlik oluşumu üzerine etkileri. Türk Psikiyatri Dergisi, 22(3), 150-158.

Social anxiety disorder. Anxiety and Depression Association of America, ADAA. (n.d.). https://adaa.org/understanding-anxiety/social-anxiety-disorder

Social anxiety disorder. Mental Health America. (n.d.). https://mhanational.org/conditions/social-anxiety-disorder#:~:text=Fifteen%20million%2C%20or%20seven%20percent,disorder%20and%20major%20depressive%20disorder.

Social Anxiety Disorder: More Than Just Shyness. (2022) National Institutes of Health. https://www.nimh.nih.gov/health/publications/social-anxiety-disorder-more-than-just-shyness  E.T: 15.09.23

Thomas, R. A. (n.d.). What is Social Anxiety Disorder? symptoms, treatment, prevalence, medications, insight, prognosis. Social Anxiety Fact Sheet | Social Anxiety Association. https://socialphobia.org/social-anxiety-disorder-definition-symptoms-treatment-therapy-medications-insight-prognosis

R, Tükel. (2002). Panik bozukluğu. Klinik Psikiyatri Dergisi, 5(3), 5-13.

R, J, Gerrig & P, G, Zimbardo. (2020). Psychology and life [Anksiyete Bozuklukları]. Ankara.

World Health Organization. (2022, June 8). Mental disorders. World Health Organization. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-disorders/?gclid=Cj0KCQjwx5qoBhDyARIsAPbMagAJbxD8vEmmnwhM22zIaulYxLQur3K2kGqJb_9xZvZcFld_aSM0-MoaAp7hEALw_wcB

Öne Çıkan Görsel: Pinterest

Görsel 1 ve 2: Pinterest

Editör: Sevi Sunar