Nasıl daha iyi hatırlarız?: Bellek Destekleyici Stratejiler

Hepimiz günlük hayatta bir şeyleri unuturuz. Bir kafede otururken sandalyemize astığımız ceketimizi, çok önemli bir ödevi teslim etmeyi, odaya ne almak için girdiğimizi… Bu unutkanlıkların başımıza bela olduğu da olur. Bu yazımda size daha iyi hatırlamanızı sağlayacak bellek destekleyici stratejilerden bahsedeceğim.

Herman, insanların beyinlerinin bir bölümünü daha fazla kullandığını ifade etmeye yarayan “beyin başatlığı” kavramını ortaya atmıştır. Buna örnek olarak, beyinlerinin sol yarımküresini daha fazla kullananların okuyarak; sağ yarımküresini daha fazla kullananların görerek ve deneyerek öğrenmeye meyilli olduğu ifade edilir. Her iki yarımküre birlikte çalıştığında ise beş-on kat daha etkili sonuçlar meydana gelir (akt. Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a). İki yarımkürenin de öğrenme sürecine dahil olması bellek destekleyici stratejilerle gerçekleştirilmektedir ve bu sayede öğrenilenler bellekte kalabilmektedir (akt. Kaya ve Çevik, 2020). Az sonra bahsedeceğim bellek destekleyici stratejiler olarak kullanılan tekniklerin de özünde bu var aslında.

Bellek destekleyiciler, belleği geliştirmeyi amaçlar ve yeni bilgileri daha kolay hatırlanacak şekilde kodlamayı sağlar. Temel işlevi ise yeni bilgilerin bireyin uzun süreli belleğindeki mevcut bilgilerle ilişkilendirilmesi için yol göstermektir. Yeni bilgilerin oluşturdukları ilişki güçlendikçe bellekte kalma süreleri de artar. Örneğin, yeni bir kelimenin önceden bilinen bir kelimeyle ilişkilendirilerek kodlanması yeni kelimenin de öğrenilmesini sağlar (akt. Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a). Bu doğrultuda bellek destekleyicilerin de kullanıldığı bir öğrenimde unutma oranı düşürülebilir ve akademik başarı olumlu yönde etkilenebilir (akt. Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007b). Korkmaz ve Mahiroğlu (2007b)’nun bulgularına göre bellek destekleyicilerle ve öğretimi ayrıntılama kuramına dayalı öğrenim gören öğrenciler, geleneksel öğretim yaklaşımında öğrenim gören öğrencilere göre daha başarılı olmuşlardır. Bellek destekleyiciler; sözcüklerin, ilkelerin, olguların öğrenilmesi ve bellekte daha iyi tutulmasında sıkça kullanılmaktadır (akt. Yıldız, 2013.)

Şimdi bellek destekleyici stratejiler olarak kullanılabilen 6 temel teknikten bahsedeceğim. Bunlar şu şekildedir (Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a):

1. Bağlama (Link) Tekniği
2. Anahtar Kelime (Keyword) Tekniği
3. Yerleşim (Loci) Tekniği
4. Kelime Asma (Pegword) Tekniği
5. Harf (Fonetik) Tekniği
6. Öykü Tekniği

• Bağlama (Link) Tekniği

Bilgiler belirli bir sıraya göre hatırlanmak istendiğinde kullanılabilen ve zincir sistemi (chain system) olarak da anılan bu teknikte, öğrenilmiş bilgiler belirli düzen ve sıraya göre belleğe alındığından beynin iki yarımküresi de çalışır ve bilginin kalıcılığı artabilir. Bunun sebebi ise çağrışım sistemiyle sağ beynin; bağlama sistemiyle sol beynin aktif hale geliyor olmasıdır (akt. Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a). Bu tekniğin iki aşaması bulunur (Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a, para. 99):

1. Listedeki öğrenilecek her bir maddenin görsel imgesi oluşturulur. 
2. Her bir maddenin görsel imgesiyle kendinden sonra gelen maddenin görsel imgesi arasında bağ kurulur. 

• Anahtar Kelime (Keyword) Tekniği

Bu teknik bilinmeyen kelimeyi daha anlamlı kılmak için kullanılabilen ve yeni bilgilerin daha derin bellek iziyle kodlanmasını sağlayabilen bir bellek destekleyici stratejisidir. Bağlama tekniğindeki gibi bilgilerin doğru sırayla hatırlanması için kullanılmaz. Daha çok yabancı dildeki kelimeler için kullanılmakla birlikte çok çeşitli konulardaki kavramları öğrenmek için de kullanılabilir (Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a). Bu teknik ise üç aşamadan oluşur (Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a, para. 100):

1. Kaydetme aşamasında bilinmeyen yeni kelime, söyleyiş bakımından benzer olan bilinen bir kelimeyle veya kolayca imgelenebilen bir kelimeyle yeniden yapılandırılır. Böylelikle anahtar kelime seçilmiş olur, anahtar kelime ve bilinmeyen yeni kelime tekrar edilir.
2. İlişkilendirme aşamasında yabancı kelimenin anlamının ve anahtar kelimenin içinde bulunduğu bir resim veya görsel şekil çizilir, etkileşim oluşturulur. 
3. Gözden geçirme aşamasında bireye yabancı kelimenin anlamı sorularak ilişkilendirme aşamasında çizdiği resmi imgelemesi sağlanır ve bu resim gözden geçirilmiş olur.

Anahtar kelime tekniğine örnek olarak bireylerin yabancı kelime öğrenmek amacıyla bir yüzüne yabancı kelimeyi yazıp öbür yüzüne kelimeyle ilgili resmi çizerek oluşturduğu yabancı kelime kartları verilebilir (Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a).

• Yerleşim (Loci) Tekniği

Sherlock Holmes’un hafıza sarayını (mind palace) bilenleriniz vardır belki. Sherlock tam olarak bu yerleşim (loci) tekniğini kullanarak oluşturmuştu hafıza sarayını. İki aşamadan oluşan ve Romalıların da kullandığı bu teknikte ilk olarak yer seçilir, daha sonra imge oluşturulur. Öncelikle iyi bilinen bir yerleşim yerinin imgesi olduğu gibi ezberlenir, sonra hatırlanması istenen her bilginin imgesi bu yerleşim yerinin belli bir bölümüyle ilişkilendirilir. Kısaca hatırlanması istenen bilgiler, sabit ve iyi bilinen mekanlarla eşleştirilerek hatırlanır. Bu bilgileri hatırlama sürecinde ise imgelenen bu yerleşim yerinde zihinsel bir yürüyüşe çıkılır (akt. Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a).

• Kelime Asma (Pegword) Tekniği

Bu teknik, numaralanmış ve sıralanmış bilgileri hatırlamak için kullanılır (akt. Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a). Bu teknikte, 1’den 9’a kadar olan rakamlar kullanılır. Bir (1) kelimesi, söyleyiş bakımından kendine benzer kelimelerle (örn. kir, pir) veya görsel olarak 1 rakamını andıran objelerle (örn. kurşun kalem) eşleştirilebilir (Oflaz, 2017).

• Harf (Fonetik) Tekniği

Bu teknikte, akronyum ve akrostişler vardır. Akronyum, bir grup ilişkili kelimenin ilk harflerini birleştirerek yeni kelimeler üretmektir (akt. Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a). Türkiye’deki rüzgarları ezberlerken kullandığımız “kayıp sakal” bir akronyumdur mesela.

Akrostiş ise cümledir. Bilginin sırasıyla hatırlanması isteniyorsa kullanılabilir (Korkmaz ve Mahiroğlu, 2007a). Periyodik tablo için kullandığımız “Beymen mağazasında Canan’a sarılınca bayağı rahatladım.” ve “Haydarpaşa Lisesinin nankör kimyacısı Rabia, cesedi fırlattı.” veya orbitaller için kullandığımız “Sakıp sabancı para sayar, para sayar, durmadan para sayar.” kısaltmalarının hepsi birer akrostiştir. Ne kadar akılda kalıcı olduğunu çok iyi deneyimledik de bence 🙂

• Öykü Tekniği

Bu teknikte, sırasıyla hatırlanması istenen kelimelerle sırasına uygun olan bir öykü oluşturulur. 

Belki bunlardan bazılarını günlük hayatta deneyip işinize yarayıp yaramadığını görürsünüz, benden şimdilik bu kadar 🙂

Kaynaklar

Kaya, H. ve Çevik, A. (2020). Fen bilimleri dersinde kullanılan bellek destekleyici stratejilerin akademik başarı ve kalıcılığa etkisi. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 6(1), 67-85.

Korkmaz, Ö. ve Mahiroğlu, A. (2007a). Beyin, bellek ve öğrenme. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), 93-104. 

Korkmaz, Ö. ve Mahiroğlu, A. (2007b). Ayrıntılama kuramına dayalı bir öğretimde bellek destekleyicilerin öğrencilerin başarılarına ve öğrenmenin kalıcılığına etkisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 1-17. 

Oflaz, A. (2017). Bellek destekleyicilerin Almanca öğretiminde kullanımı. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(2), 22-41. 

Yıldız, K. (2013). Fen ve teknoloji öğretiminde bellek destekleyici stratejilerin öğrencilerin başarılarına ve kavram öğrenmelerine etkisi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 

Öne Çıkan Görsel: Kursvitrini.com

Görsel 1 ve 2: Quora