Benlik düzenleme becerisini yordamak: Marshmallow Testi (Zevki Erteleme Becerisi Testi)

Gündelik hayat hemen her gün farklı düzeylerde öneme sahip kararlar almayı, seçimler yapmayı ya da irade sergilemeyi gerektiren durumlar barındırmaktadır (Göğer ve Arslantürk, 2021). Böyle durumlarda devreye girmekte olan benlik düzenlemesi, bireyin karşılaştığı belirli durumların sosyal ya da bilişsel gereksinimlerine uyum sağlayabilmek gibi hedefleri için duygu, düşünce ve davranışlarını düzenlemesini, planlı bir şekilde yönetebilmesini ifade etmektedir (Göğer ve Arslantürk, 2021). İstenmeyen dürtüleri durdurabilmeyi, yok sayabilmeyi ve değiştirebilmeyi içeren benlik düzenlemesi, insan yaşamındaki olumlu sonuçlarla ilişkilidir (akt. Göğer ve Arslantürk, 2021). Etkili benlik düzenleme; okul başarısı, kaliteli sosyal ilişkiler, psikolojik ve fiziksel sağlık gibi yaşamın birçok alanındaki olumlu sonuçlar açısından oldukça önemlidir (Göğer ve Arslantürk, 2021). Yaşamın erken dönemlerinde benlik düzenleme becerileri düşük olan çocuklar saldırganlığa eğilimli olup davranış bozuklukları ve DEHB (dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu) riski taşırken becerileri yüksek çocuklar diğer çocuklara göre daha az sinirlenir, daha az korkar, daha rahat ve empati yeteneği gelişmiş olurlar (Çağatay, 2020). Çocuklar üzerinde benlik düzenlemeyle ilgili yapılan en ünlü deneylerden biri ise Walter Mischel’in Marshmallow Testi’dir.

Marshmallow Testi (Zevki Erteleme Becerisi Testi) çocukların benlik düzenleme becerilerini ölçmek için uygulanan bir testtir(Çağatay, 2020; Göğer ve Arslantürk, 2021). Bu test yaklaşık 40 yıldır 4-6 yaşları arasındaki anaokulu çocuklarının kendilerini kontrol etme ve duygularını yönetme becerilerini ölçmek için yaygın olarak kullanılmaktadır (Aytun, 2013).Deney ilk olarak Walter Mischel tarafından 1968-1974 yılları arasında Standford Üniversitesinde bulunan Bing Anaokuluna devam eden 550 çocuk üzerinde yapılmıştır (akt. Avcı, 2008).Çalışmanın asıl amacı 5-6 yaşındaki çocuklar baştan çıkarıcı uyaranlarla karşılaştığında kendilerini ne kadar tutabileceklerini görmektir (Taybaş, 2017) ve takip edilen aşamalar şu şekildedir: Küçük çocuklar bir odaya alınarak önlerine marşmelov bırakılır. Uygulayıcı kişi odadan çıkmadan önce çocuğa eğer o dönene kadar marşmelovu yememiş olursa ona yeni bir marşmelov daha vereceğini söyler (Çağatay, 2020). Daha sonra odadan ayrılan uygulayıcı çocuğun marşmelovu yemeyi mi yoksa ikinci marşmelovu kazanmak için yememeyi mi tercih edeceğini gözlemler. Araştırma sonunda bazı çocukların hemen ve az sayıdaki şekerlemeyi tercih ettikleri bazılarının da bekleyerek daha fazla miktardaki şekerlemeyi aldıkları gözlenmiştir (akt. 3).Çocuklardan bazısı marşmelovu yememek için şarkı söyleyipodanın içinde koşturarak dikkatini dağıtmaya çalışmış, oturduğu sandalyeyi tekmelemiştir (Taybaş, 2017). Bazıları ise marşmelova dokunmuş, onu eline almış veya koklamış; daha sonra yerine geri bırakmıştır.

Marşmelov gibi büyük bir zevki ertelemeye çalışan küçük çocuklar bu süreçte belli bazı başa çıkma yöntemleri kullanmışlardır. Metcalfe ve Mischel, zevki erteleme sırasındakullanılan irade sürecini “sıcak” ve “soğuk” sistem yapısı çerçevesinde tanımlar. Soğuk bilişsel sistem, düşünceli, mantıklı, yavaş, yanıtın geç verildiği, strese dayanıklı ve birey tarafından kontrol edilen parçadır. Sıcak duyusal sistem ise düşünmeyen, hızlı, anlık yanıt veren, stres tarafından kontrol edilen ve uyaran kontrollüdür (akt. Avcı, 2008). Otuz yıllık süreçte yapılan şekerleme testlerinin sonuçlarına göre eğer çocuklar, önlerinde bulunan şekerlemelerle ilgili, “şekillerinin ne kadar güzel olduğu”, ağızlarında nasıl tat bırakacağı” gibi sıcak ipuçlarını düşündüklerinde uyaranın cazibesine kapıldıkları gözlenmiştir. Oysa, “şekerlemeleri bulut olarak düşünme”, “annelerinin kendilerini salıncakta salladığını hayal etme” gibi hoş ve dikkat dağıtıcı ve kendilerini önlerinde bulunan şekerlemeden uzaklaştırıcı (soğuk) ipuçlarını düşündüklerinde uyaranların çekiciliğine kapılmamaktadırlar (akt. Avcı, 2008). Çocukların marşmelovu yemiş veya yememiş olması, bu ipuçlarından hangilerini kullanmış olduklarıyla ilişkilidir.

Anlatılan deneyde ortaya konulan yapı klasik “zevkiertelenme (delay of gratification)” olarak adlandırılmış olup “bireyin uzak fakat daha fazla istenen bir hedef için anlık küçük doyumlarını erteleme eylemi” olarak tanımlanmıştır (akt. Avcı, 2008). Mischel, zevki erteleme davranışını benlik düzenlemenin bir formu olarak betimler (Can ve Kutlu, 2021). Okulöncesi dönemde zevkin ertelenmesi becerisi, yaşam boyu süreçte sosyoduygusal ve bilişsel yetkinlik ile psikolojik uyum davranışlarını yordamakta ve zevkin ertelenmesi ile ilgili gelişimsel kazanım yetişkinlikte de tutarlı ve kararlı bir şekilde devam etmektedir (Can ve Kutlu, 2021). Bunun bir göstergesi olarak Mischel’in yüksek lisans öğrencisi Philip K. Peake, Marshmallow testine katılan 550 öğrenciyle deneyden yıllar sonra iletişime geçmiş ve onları laboratuvarlarına çağırmıştır. Onlara çeşitli testler yapmış ve yaşamlarının ilerleyen dönemlerindeki farklılıkları analiz etmiştir (Taybaş, 2017). Sonuçlara bakıldığında, daha büyük bir ödül için bekleyen öğrencilerin öz kontrol düzeyleri, çeldiricilerden sakınma stratejileri, akademik ve sosyal yetenekleri daha yüksek bulunmuştur. Stresle ve moral bozukluğu ile başa çıkabilme davranışlarında daha iyi oldukları gözlenmiştir (Ayduk ve diğ., 2000, 780). Ayrıca boşanma oranları daha düşük, ilişkilerini sürdürme oranları daha yüksektir (Taybaş, 2017). Zevki erteleme becerisi düşük olan çocukların ise ilerleyen dönemlerde alkol-madde bağımlılığı riskinin daha fazla olduğu görülmüştür (Aytun, 2013).

 

Kaynaklar:

Göğer, T. ve Arslantürk, G. (2021). Çocuklarda benlik düzenleme ve benlik tükenmesi: Benlik düzenlemenin gelişimi, sonuçları ve sınırlı kaynak modeli. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (45), 375-400. doi:10.21497/sefad.944187

Avcı, S. (2008). Öğretmen adaylarının gelecek zaman algıları, akademik alandaki arzularını erteleme konusundaki isteklilikleri, algılanan araçsallıkları, sosyoekonomik düzeyleri ve akademik başarıları arasındaki açıklayıcı ve yordayıcı ilişkiler örüntüsü. (Yayınlanmamış doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Aytun, Ö. A. (2013, 14 Nisan). Nam-ı Diğer “Zevki Erteleme Becerisi Testi”. Psikoloji İstanbul.https://psikolojistanbul.com/2013/04/14/marshmallow-testi/

Can, R. ve Kutlu F. (2021). Okulöncesi çocuklarda hazzı erteleme davranışının cinsiyet ve annelerin ebeveynlik tutumları açısından incelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 36(87), 20-35. doi:10.31828/tpd1300443320190916m000026

Çağatay, E. (2020). İlköğretim öğrencilerinin problem çözme becerilerini yordayan değişkenlerin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.

Taybaş, Ç. (2017, 9 Eylül). Marshmallow Testi – Walter Mischel. Sinirbilim. https://sinirbilim.org/marshmallow-testi-walter-mischel/

 

Öne Çıkan Görsel: Acrosscultures

Görsel 1: Yankı Yazgan

Leave a Reply