Anoreksiya Nervoza, Bulimiya Nervoza ve Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (APA) en son 2013’te yayınladığı DSM-5’e (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı) göre yeme bozuklukları sekiz alt kategoriye ayrılmıştır (Sarı, 2020). Bu yazımda adını sıklıkla duyduğumuz üç alt kategoriden -anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza ve tıkınırcasına yeme bozukluğu- bahsedeceğim.
Anoreksiya Nervoza
DSM-5’e göre anoreksiya nervoza tanı kriterleri şu şekildedir:
- Aldıkları enerji, gereksinimlerine göre oldukça kısıtlıdır (Sarı, 2020, para. 318). Yaşı ve boyuna göre fiziksel sağlığını sağlayabilmesi için olması beklenen kilonun %85’inden az kilodadır (NP İstanbul, 2021).
- Kilo almaktan aşırı derecede korkar. Vücut ağırlığı belirgin bir biçimde düşük olmasına rağmen vücut ağırlığındaki artışı güçleştiren kısıtlama, çıkarma ya da telafi edici davranışlarda bulunur (Sarı, 2020, para. 318).
- Vücut ağırlığını veya biçimini algılamada bir bozukluk vardır ve o esnadaki düşük vücut ağırlığının önemini kavrayamaz (Sarı, 2020, para. 318).
Anoreksiya nervozanın iki tipi vardır:
- Kısıtlayıcı Tip: Daha çok diyet yaparak, neredeyse hiç yemek yemeyerek ve/veya aşırı spor yaparak vücut ağırlığının kaybedildiği durumlar (Sarı, 2020, para. 318).
- Tıkınırcasına Yiyen/Çıkaran Tip: Son üç ayda tekrarlayan tıkınırcasına yeme ya da çıkarma dönemlerinin bulunduğu durumlar (Sarı, 2020, para. 318).
Biraz da anoreksiya nervoza bozukluğu tanısı almış bireylerin genelde sahip olabileceği özelliklerden bahsedelim. Karbonhidratlı ve yağlı gıdalar başta olmak üzere yemek yemeyi tamamen azaltırlar. Aşırı egzersiz yapabilirler. Çoğu, gıda ile zihinsel düzeyde uğraşır, zihinlerinde sürekli yemek tarifleri ve kalori hesapları döner. Yemek yaparlar fakat kendileri yemeyip ailelerine yedirirler. Aynada kendilerini uzun süre izleyebilirler. Bazıları vücudunun tamamını, bazıları ise vücudunun belli bölgelerini şişman algılar. Onlar için vücut ağırlığının azalması bir başarıdır ve benlik değerleri zayıflıklarına bağlıdır. Tedavi isteği azdır. Bu bozukluğa sahip ergenlerin çoğunda psikososyal cinsel gelişim gecikir, yetişkinlerde ise bozuklukla birlikte cinselliğe olan ilgi azalır (Türkiye Psikiyatri Derneği, 2021).
Bulimiya Nervoza
DSM-5’e göre bulimiya nervoza tanı kriterleri şu şekildedir:
- Tekrarlayan tıkınırcasına yeme dönemleri olur (Sarı, 2020, para. 320). Bu dönem, şunları kapsamalıdır:
– Benzer koşullarda, benzer sürede, çoğu bireyin yiyebileceğinden belirgin bir şekilde çok daha fazla yiyeceği, ayrı bir zaman birimde (örn. herhangi iki saatlik bir sürede) yeme (Sarı, 2020, s. 320).
– Bu nöbet sırasında yemek yemeyle ilgili denetimin kalktığı duygusunun olması (örn. bireyin yemek yemeyi durduramadığı duygusu, ne ya da ne denli yediğini denetleyemediği duygusu) (Sarı, 2020, s. 320). - Kilo almamak için kendini kusturma, laksatif, diüretik veya diğer ilaçları kötüye kullanma, neredeyse hiç yememe ya da aşırı spor yapma gibi tekrarlayan, uygunsuz telafi edici davranışlarda bulunur (Sarı, 2020, para. 320).
- Tıkınırcasına yeme ve uygunsuz telafi edici davranışların her ikisi de ortalama üç ay içinde en az haftada bir kez gerçekleşmiş olmalıdır (Sarı, 2020, para. 320).
- Vücut ağırlığı ve biçimi, benliğe ilişkin değerlendirmede yersiz biçimde etkilidir (Sarı, 2020, para. 320).
- Bu bozukluk, anoreksiya nervoza seyri sırasında ortaya çıkmamalıdır (Sarı, 2020, s. 320).
Biraz da bulimiya nervoza bozukluğu tanısı almış bireylerin genelde sahip olabileceği özelliklerden bahsedelim. Bu bozukluk genellikle bir yıl veya daha uzun süreli diyet yaptıktan sonra gelişir. Birey diyet yaparak kilo verir veya başarılı olamaz fakat bu durumdaki kilo kaybı asla anoreksiya nervoza tanısı koyulacak özellikte değildir. Yemeyi kısıtlama, tıkınma atağıyla sonuçlanabilir ve bu da kendini kusturma, laksatif (müshil) veya diüretik kullanma vs. ile sonlanır. Tıkınma atağından sonra kısa süren bir rahatlama olsa da onu hemen sıklıkla suçluluk duygusu, depresyon takip eder. Çoğu, normal ağırlık aralığında veya normal ağırlık aralığının üst sınırındadır. Tıkınırcasına yeme atağı, gerilim ve sıkıntıyı hafiflettiğinden ödüllendirici olabilir. Oluşan depresif ruh hali yeni yeme ataklarını tetikler ve bir kısır döngü meydana gelir. Bu bozukluğa sahip bireylerde dürtüsellik önemli bir bileşendir ve bu bozuklukla birlikte kleptomani, madde kötüye kullanımı gibi dürtü bozuklukları sık görülür (Erbay ve Seçkin, 2016; NP İstanbul, 2021; Türkiye Psikiyatri Derneği, 2021).
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
Tıkınırcasına yeme bozukluğu (TYB), en yaygın yeme bozukluğu türüdür (Sarı, 2020). DSM-5’e göre TYB tanı kriterleri şu şekildedir (Sarı, 2020, s. 322):
- Yineleyici tıkınırcasına yeme nöbetleri olmaktadır. Bir tıkınırcasına yeme nöbeti aşağıdakilerden her ikisini de içermelidir:
– Benzer koşullarda, benzer sürede, çoğu bireyin yiyebileceğinden belirgin bir şekilde çok daha fazla yiyeceği, ayrı bir zaman birimde (örn. herhangi iki saatlik bir sürede) yeme.
– Bu nöbet sırasında yemek yemeyle ilgili denetimin kalktığı duyumunun olması (örn. bireyin yemek yemeyi durduramadığı duygusu, ne ya da ne denli yediğini denetleyemediği duygusu).
- Tıkınırcasına yeme nöbetlerine şunlardan üçü ya da daha çoğu eşlik etmelidir:
– Olağandan çok daha hızlı yeme.
– Rahatsızlık verecek düzeyde tokluk hissedene dek yeme.
– Bedensel açlık duymuyorken aşırı ölçülerde yeme.
– Ne denli yediğinden utandığı için kendi başına yeme.
– Daha sonra kendinden tiksinme, çökkünlük yaşama ya da büyük bir suçluluk duyma.
- Birey tıkınırcasına yeme ile ilgili olarak belirgin bir sıkıntı duymaktadır.
- Bu tıkınırcasına yeme davranışları, ortalama üç ay içinde, en az haftada bir kez olmalıdır.
- Tıkınırcasına yeme nöbetlerine, bulimiya nervozada olduğu gibi yineleyen uygunsuz telafi edici davranışlar eşlik etmemeli ve tıkınırcasına yeme, bulimiya nevroza veya anoreksiya nervoza sırasında ortaya çıkmamalıdır.
Kaynaklar
Erbay, L. G. ve Seçkin, Y. (2016). Yeme bozuklukları. Güncel gastroenteroloji, 20(4), 473-477.
NP İstanbul (8 Temmuz 2021). Yeme Bozuklukları. https://npistanbul.com/eriskin-psikiyatri/yeme-bozukluklari/
Sarı, S. A. (2020). Aile hekimliğinde güncel yaklaşımlar. E. Akpınar (Ed.), Ergenlerde yeme bozuklukları yönetimi içinde (s. 315-323). Akademisyen Kitabevi.
Türkiye Psikiyatri Derneği (8 Temmuz 2021). Yeme Bozuklukları. https://psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/32/yeme-bozukluklari
Yücel, B. (2009). Estetik bir kaygıdan hastalığa uzanan yol: Yeme bozuklukları. Klinik Gelişim, 22(4), 39-44.
Öne Çıkan Görsel: PsignL
Görsel 1: Diyetlif
Görsel 2: Renue Health