Bir İnsan Kadar Zeki: Kluge Hans

Sizce sıradan zekaya sahip bir at, dört işlem, karekök hesaplama, gün ve saat bildirme, notaları ve renkleri ayırt etme, harfleri tanıma, sayma, nesnelerin yerini gösterme gibi işlemleri yerine getirebilir mi? Cevap: Evet! 1891 yılında emekli matematik öğretmeni Wilhelm von Osten, atını dört yıl boyunca havuç-şeker ödüllü bir eğitime sokarak onu tüm bu işlemleri doğru bir biçimde gerçekleştirir hale getirdi (Çekin, 2018). Kluge (Akıllı) Hans ismini verdiği bu at, ayağını yere vurarak bu soruları cevaplıyordu, örneğin “Ayın ilk günü Çarşamba ise takip eden pazartesi kaçıdır?” sorusunda 6 kere yere vurmak, A harfi için bir kere yere vurmak gibi… Von Osten da haliyle becerikli atını ücretsiz bir şekilde sergilemekten, insanlara göstermekten keyif alıyordu. Kluge Hans’ın medyaya da konu olması üzerine Alman eğitim dairesi bir komisyon oluşturdu ve atın performansında bir hile olup olmadığını kontrol ettirdi. Komisyon yayınladığı raporla birlikte atın performansında hiçbir hile olmadığını belirtti. Daha sonrasında bu komisyonun üyelerinden biri olan Berlin Üniversitesi Psikoloji Enstitüsü başkanı Carl Stumpf, asistanı Oskar Pfungust’u Kluge Hans’ın performansını araştırması için görevlendirdi (Çekin, 2018). Pfungust’ın araştırması, Hans’ın soru soran kişiyi göremediği ve soru soran kişinin cevabını bilmediği sorular sorduğu durumda performansındaki doğruluğun %6’ya kadar düştüğünü ortaya koydu (Çekin, 2018 ). Pfungust, araştırmasını sürdürerek bireylerin istemsiz bir şekilde, vücut hareketleri ve mimikleriyle, mesajlar verebileceklerini gösterdi. Çünkü Hans, insanların bu istemsiz mesajları sayesinde ne zaman yere vurmayı bırakması gerektiğini anlayabiliyordu. (akt. Oxford Reference, 2021)  O matematikte değil, insanların bedenlerindeki değişikleri anlamada ustaydı. “Gözlemci beklentisi etkisi” ya da “Akıllı Hans etkisi” olarak adlandırılan bu olgu, birçok araştırmanın prosedüründe dikkate alınmaktadır. (Çekin,2018)

Çekin, M. D. (2018). Akıllı Hans. Z Dergisi, (3), 38-40.

Oxford Reference (7 Temmuz 2021). Clever Hans. https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803095617509