Psikolojik İyi Oluş

Hayatta birçok olay psikolojik sağlığımızı olumlu veya olumsuz etkiler. Gündemin karamsarlığı, günlük hayatımızdaki olumsuzluklar, geleceğin belirsizliği gibi birçok konu zihnimizde aktif olarak yer alıyor. Olumsuzlukların arasında kendimizi sağlam tutma becerisine psikolojik iyi oluş (psychological well-being) deniyor. Kişiyi kötü etkileyebilecek durumların varlığını kabullenme, duygularımızla barışma ve zorluklara rağmen varlığımızı sağlam tutma becerisi olarak da tanımlanabilir. İyi oluş ilk duyulduğunda “sürekli olarak mutlu ve iyi olmak” gibi algılansa da durum böyle değil. 

Psikolojik iyi oluş durumunu etkileyen birçok etmen bulunuyor. Kişilik özellikleri, kişinin ekonomik durumu, işsizlik, sağlığa dikkat etme isteği, beslenme şekli, büyüdüğü ve yaşadığı ortam, süreğen hastalıklar, sosyal ilişkilerde bozulma, kişinin elinde olmayan durumlar bu etmenlere verilebilecek örneklerden birkaçıdır. Spor sıklığı ve uyku düzeni ise psikolojik iyi oluşu etkileyen diğer önemli faktörler (Fox, 1999). Bir diğer faktör olan genetiğin psikolojik iyi oluş üzerine etkisini ölçmek için ikiz kardeşler üzerinde yapılan bir deneyde, genetik faktörlerin ve çevrenin etkisi ölçülmek istenmiş, araştırma sonucunda hem genetiğin hem de çevresel faktörlerin bireysel farklılıklarda etkili olduğu görülmüştür (Gigantesco ve ark., 2011). İyi oluşun etkilenmesi durumunda sosyal ortamlardan kopuş yaşamak, günlük düzenin değişmesi, madde kullanımı, kendine zarar verme düşünceleri ve eylemleri gibi sonuçlar görülebilir. 

Psikolojik bütünlüğü koruma, hayatın çeşitli alanlarını “stabil” sürdürebilme ve potansiyelinin farkında olma kabiliyeti olarak açıklanan psikolojik iyi oluş kavramını etkileyen farklı etmenlerin incelendiği birçok çalışma mevcut. Güney Afrika’da yapılan bir araştırmada farklı cinsiyetlerdeki insanların psikolojik iyi oluş seviyeleri ölçüldüğünde erkeklerin ve kadınların yakın puanlar aldığı fakat erkeklerin çoğu alt başlıkta daha yüksek seviyeler gösterdiği görülmüş. Bu bulgunun elde edilmesine kadınların toplumda baskılanmış olması sebep olarak gösterilebilir (Roothman ve ark., 2003).

Yapılan başka bir araştırma, boşanmış ve evli bireylerin arasında belirgin bir fark olmadığını gösterirken asıl farkı gösteren özelliğin ise çevreden görülen destek olduğu belirtiliyor. Yazar bu kişileri psychologically benefited identities (psikolojik olarak avantajlı bireyler) olarak adlandırıyor (Thoits, 1992). Bir hastanede psikolojik iyi oluş seviyesi yüksek olan hastalarda yara iyileşme süresinin psikolojik iyi oluş seviyesi düşük olan hastalardan daha hızlı olduğu gözlenmiş (Kiecolt-Glaser ve ark., 1995).

Kişilerin psikolojik dayanıklılığı da psikolojik iyi oluş durumunu etkiliyor. Kırılganlık seviyesi arttıkça psikolojik iyi oluş puanının düştüğü bulgusu elde edilmiş (Andrew ve ark., 2012). Stres altında görevlerini yerine getirebilme kabiliyeti olan zihinsel dayanıklılık seviyesinin yüksek olduğu bireylerin hayattan keyif alma seviyelerinin de yüksek olduğu görülmüş, bu doğrultuda psikolojik iyi oluşlarının da yüksek seviyede olduğu söylenebilir (Lin, ve ark., 2017).  Psikolojik iyi oluş seviyesini etkileyen başka bir faktör olan kültür üzerine yapılan bir araştırmada ise Asya’da yaşayan insanların Avrupa’da yaşayan insanlara göre psikolojik iyi oluş seviyelerinin düşük olduğu sonucuna ulaşılmış (Diener, ve ark., 2003). 

İçinde bulunduğumuz kaos durumunda uzmanlar tarafından iyi oluşu artırmak için birçok yöntem belirtiliyor. Bunlardan ilki insanlarla iletişim içerisinde olmak. Spiritüalitenin iyi oluşla pozitif korelasyon içinde olduğunu göz önünde bulundurursak bir komünite içinde bulunmanın ve aitlik hissinin de psikolojik iyi oluşu pozitif yönde etkilediğini söyleyebiliriz (Fatima ve ark., 2018). Yazarın spiritüalite ile tanımladığı durum bir dine veya dini gruba aktif katılım ve bunun beraberinde gelen beraberlik hissiyatı. 

Bir diğeri ise fiziksel olarak aktif olmak. Çeşitli spor dallarının duygudurumunu olumlu etkilediğine ve bilişsel performansı ve işlevleri artırdığına dair araştırmalar mevcut. Yeni hobiler edinmek ise iyi oluşu artırmak için önerilen yöntemlerden bir diğeri. Kişinin yaparken keyif aldığı ve kendini geliştirdiği aktivitelerin olumlu etkisi yadsınamaz. Kişiliğimize göre herkese uygun olabilecek birbirinden farklı fazlasıyla hobi bulunuyor. Ayrıca, yapılan bir araştırma doğayla iç içe olmanın pozitif etkisi olduğunu belirtiyor (Yang ve ark., 2022). 

Önerilen başka bir yöntem ise mindfulness meditasyon pratikleri. İçinde bulunduğumuz anı anlamak ve mevcut bulunmak anlamına gelen mindfulness, son yıllarda popüler bir terim haline geldi. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki mindfulness pratikleri kişinin depresyon ve sağlık hakkında negatif düşüncelerini azaltıyor. Buna bağlı olarak da psikolojik iyi oluş seviyelerinde yükselme görülüyor (Bränström ve ark., 2011). Genel psikolojik sağlık problemleri (kaygı, depresyon) gösteren üniversite öğrencilerine uygulanan bir çalışmada ise internet üzerinden yapılan psikolojik müdahalenin etkili olabileceğini gösteriyor (Lattie ve ark., 2019). Psikolojik müdahelenin içinde internet üzerinden eğitimler ve danışmanlarla görüşmeler bulunuyor. Herkese iyi gelen durum farklıdır, bunların bilincinde olmak kendimiz ve çevremiz için yüksek önem taşıyor.

Sevgiler <3

Kaynaklar

Andrew, M. K., Fisk, J. D., & Rockwood, K. (2012). Psychological well-being in relation to frailty: a frailty identity crisis?. International Psychogeriatrics, 24(8), 1347-1353. https://doi.org/10.1017/S1041610212000269 

Bränström, R., Duncan, L. G., & Moskowitz, J. T. (2011). The association between dispositional mindfulness, psychological well‐being, and perceived health in a Swedish population‐based sample. British Journal of Health Psychology, 16(2), 300-316. https://doi.org/10.1348/135910710X501683 

Diener, E., Oishi, S., & Lucas, R. E. (2003). Personality, culture, and subjective well-being: Emotional and cognitive evaluations of life. Annual Review of Psychology, 54(1), 403-425.

Fatima, S., Sharif, S., & Khalid, I. (2018). How does religiosity enhance psychological well-being? Roles of self-efficacy and perceived social support. Psychology of Religion and Spirituality, 10(2), 119–127. https://doi.org/10.1037/rel0000168 

Fox, K. R. (1999). The influence of physical activity on mental well-being. Public Health Nutrition, 2(3a), 411-418.

Gigantesco, A., Stazi, M. A., Alessandri, G., Medda, E., Tarolla, E., & Fagnani, C. (2011). Psychological well-being (PWB): a natural life outlook? An Italian twin study on heritability of PWB in young adults. Psychological Medicine, 41(12), 2637-2649.

Kiecolt-Glaser, J. K., Marucha, P. T., Mercado, A. M., Malarkey, W. B., & Glaser, R. (1995). Slowing of wound healing by psychological stress. The Lancet, 346(8984), 1194-1196.

Lattie, E. G., Adkins, E. C., Winquist, N., Stiles-Shields, C., Wafford, Q. E., & Graham, A. K. (2019). Digital mental health interventions for depression, anxiety, and enhancement of psychological well-being among college students: systematic review. Journal of Medical Internet Research, 21(7), e12869. https://doi.org/10.2196/12869 

Lin, Y., Mutz, J., Clough, P. J., & Papageorgiou, K. A. (2017). Mental toughness and individual differences in learning, educational and work performance, psychological well-being, and personality: A systematic review. Frontiers in Psychology, 8, 1345.

Roothman, B., Kirsten, D. K., & Wissing, M. P. (2003). Gender differences in aspects of psychological well-being. South African Journal of Psychology, 33(4), 212-218. https://hdl.handle.net/10520/EJC98250 

Thoits, P. A. (1992). Identity structures and psychological well-being: Gender and marital status comparisons. Social Psychology Quarterly, 236-256. https://doi.org/10.2307/2786794 

Yang, Y., Cai, H., Yang, Z., Zhao, X., Li, M., Han, R., & Chen, S. X. (2022). Why does nature enhance psychological Well-being? A self-determination account. Journal of Environmental Psychology, 83, 101872. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2022.101872 

Öne Çıkan Görsel:

Görsel 1: forbes.com

Görsel 2: politikyol.com

Editör: Rana Çevik