Dijital Amnezi

Amnezi beynimizde depoladığımız bilgilere ulaşamama, beynimize bilgiyi depolayamama gibi sorunlarla ortaya çıkan hafıza kaybıdır. Amnezi kişilerin bilişsel yeteneklerine ve belleğine hasar vererek basit gündelik işlerinden karmaşık görevlere, kişisel bilgilerimizden yaşamımızdaki diğer önemli bilgilere kadar farklı bir sürü alandaki bilgiyi unutmasına sebep olur.

Amnezinin birçok türü vardır ve dijital amnezi en yeni türlerden biridir. Dijital amnezi ya da Google etkisi teknolojinin ilerlemesi, dijital cihazların ceplerimize girmesi sonucu gelişen bir yeni çağ amnezisidir. Terim aynı zamanda teknolojinin neden olduğu hafıza atrofisi olarak da biliniyor (Lodha, 2019). Kısaca tanımlayacak olursak; dijital amnezi, insanların ihtiyaç duydukları bilgilere dijital cihazlardan ulaşabildiklerine inandıkları için belleklerine işlemekten vazgeçmeleri sonucunda ortaya çıkan bir amnezi türüdür. Edinilen bilgi belleğe işlenmez ama o bilgiyi tekrar nerede bulabileceğimiz işlenir. Bu sayede bilginin kendisi değil kaynağı hatırlanır ve bilgiye her ihtiyaç duyulduğunda aynı zamanda bir dijital cihaza da ihtiyaç duyulur. Birçoğumuz ebeveynlerimizin ya da arkadaşlarımızın telefon numaralarını akılda tutmayız çünkü hepsini telefon rehberimizden bulabileceğimizi biliriz.  Bu durum adresler ya da yemek tarifleri için de geçerlidir. Bu bilgileri beynimize kodlamaktansa bilgiyi dijital cihazlardan veya Google’dan nasıl elde edebileceğimizi kodlarız.

Dijital amnezi oldukça yeni bir kavramdır ve ilk kez Betsy Sparrow ve arkadaşları tarafından 2011 yılında yayımlanan makalede Google etkisi olarak tanımlanmıştır. Bu makalede Google’ın hafıza üzerine etkisi incelenmiş ve çalışmadan önemli sonuçlar çıkarılmıştır. Sonuçlar şu şekildedir:

• Katılımcılar görece zor genel kültür soruları sorulduğunda sorunun cevabını bilseler bile bilgisayardan kontrol etme eğilimindeler.
• Katılımcılar daha sonra tekrar ulaşabilecekleri bilgiyi hatırlamak için efor sarf etmemişlerdir. Bu da gösteriyor ki insanlar bilgiye arama motorları aracılığıyla tekrar ulaşabileceklerini bilirlerse bu bilgiyi belleklerine kodlamama eğilimindeler.
• Katılımcılar bilginin kendisindense bilginin nereye kaydedildiğini ve nereden erişebileceklerini daha iyi hatırlamıştır.

Dijital amnezi ve Google etkisi benzer şeylerden bahsetse de tanımları farklıdır. Google etkisi, internetten ulaşabildiğimiz bilgileri unutma eğilimiyken dijital amnezi, dijital cihazlardan elde edebileceğimiz bilgileri unutma eğilimimizdir.

Dijital amnezi ile ilgili diğer önemli sonuçlar Moskova’da bir siber güvenlik şirketi olan Karspersky Laboratuvarı’ndaki raporlardan elde edilmiştir.  Şirketin Avrupa’daki 6000 tüketicisiyle yaptığı çalışmada ilginç istatistikler bulunmuştur. Bu istatistiklere göre insanların %32’si dijital cihazların beyinlerinin bir eklentisi olduğunu kabul etmişlerdir. Şirketin ABD’de elde ettiği istatistiklerde ise bu oranın %91.2’ye kadar çıktığı görülmüştür. Sonuçlar insanların dijital cihazları hafızaları için adeta bir “harici disk” olarak gördüklerini gösteriyor. Elde edilen bir diğer istatistiğe göre insanların cihazları bilgileri depolayan bir dijital beyin olarak gördükleri bulunmuştur. Yine ABD’de insanların neredeyse yarısı (%44) akıllı telefonlarının hafızaları gibi hizmet ettiğini kabul etmişlerdir. Aynı şekilde ABD’deki insanların yarısı bir soruyla karşılaştıklarında cevabını hatırlamaya çalışmak yerine hemen internete baktıkları, %28.9’unun ise internetten bulduğu bilgiyi kullanır kullanmaz unuttukları bulunmuştur (akt. Lodha, 2019).

Yapılan çalışmalar ve elde edilen sonuçlar gösteriyor ki teknolojiye artan güvenle beraber insanların bilgileri belleğine nasıl işleyeceği de değişmiştir. Bilginin kendisinden ziyade o bilgiye nasıl ulaşılacağı daha çok hatırlanmakta bu da insanlarda unutkanlığı arttırmaktadır. Dijital amnezi, çevrimiçi dünyayı her zaman ulaşabileceğimiz bir hafıza bankası olarak kullandığımızı gösteriyor. Beynimiz modern dünyanın bizden istediği şekilde birçok şeyi bir arada yapacak ya da her gelişmeyi takip edip bilgileri depolayacak şekilde tasarlanmadı. Fakat belleğimizin üstlendiği bu görevi dijital cihazlara her bırakışımızda yapmak için tasarlandığı en temel beceriyi belleğimizin elinden alıyoruz. Teknoloji ne kadar hayatımızı kolaylaştırsa da bu gibi durumlarda mevcut becerilerimizi budadığı da oluyor ve zihnimizin tembelleşmesine de neden oluyor. Bu yüzden dijital cihazlara bağımlı kalıyoruz.

Peki dijital amnezi her zaman kötü müdür?

Araştırmalar bunun tam tersini gösteriyor. Hatırlamak istediğimiz bilgileri tutarken dijital cihazlara itimat etmek kullanışlı ve güvenilirdir. Yine Karspesky raporlarına göre Avrupa’daki insanların %67’si bilgiyi hatırlamak için bir cihaz kullanmanın başka şeylere konsantre olmaya imkan verdiğini düşünüyorlar.

Dijital amnezinin hafızamıza verdiği zararı azaltmak için yavaşlamalıyız ve aynı anda birçok uyarıcıya maruz kalmadan mevcut bilgiye odaklanmalı ve o bilgiyi benimsemeliyiz. Kağıt kalem kullanarak not almak, planları akıldan yapmak ve düzenli okumalar yapmak hafızamızı güçlendiren küçük alıştırmalardır. Aynı zamanda yeterli uyku hafıza üzerinde çok önemli bir faktördür. Unutulmamalıdır ki önemli olan bilginin nerede olduğunu hatırlamak değil, bilginin kendisini hatırlamaktır.

Kaynaklar

Lodha, P. (2019). Digital Amnesia: are we headed towards another amnesia. Indian Journal of Mental Health, 6(1), 18-23.

Sparrow, B., Liu, J. ve Wegner, D. M. (2011). Google effects on memory: Cognitive consequences of having information at our fingertips. Science, 333(6043), 776-778.

Yadav, A. (2019). ‘Digital Amnesia on the rise as we outsource our memory to the web. Journal of Critical Reviews. 2394-5125.

Öne Çıkan Görsel: Psychology-spot.com

Görsel 1: iStockPhoto.com

Görsel 2: Onedio.com

Görsel 3: Sevilgensevim.medium.com

Editör: Rana Çevik