Profil Çıkarma: Sanat mı Bilim mi?
Hata: İletişim formu bulunamadı.
Kriminal Profil Oluşturma, bütün soruşturma teknikleri arasında belki de en ilgi çekici olanıdır. Üzerine diziler ve filmler yazılmış ve FBI Davranış Analizi Birimi’nin “profilci”lerini yazdıkları kitaplarla zengin etmiş bir tartışma konusu: Bilim mi yoksa bir sanat mı?
Profil oluşturma, FBI tarafından geliştirilmiş bir çeşit soruşturma tekniğidir. Suç davranışında bulunan kişinin genel karakteristik, davranışsal ve hatta demografik özelliklerini işledikleri suça ve bu suçu nasıl işlediklerine dayanarak tanımlamaktır. Psikolog ve psikiyatristlerin danışanlarının davranışlarıyla çıkarımlar yapmasından farklı olarak profil çıkarma, suç mahalli ve suçun kendisi gibi unsurlardan yola çıkarak özneye ulaşmaya çalışır. Ortaya çıkartılan çeşitli özellikler “profil” denilen bir şablon oluşturur ve bu şablon potansiyel şüphelilerle karşılaştırılarak gerçek suçluya ulaşılmaya çalışılır. Profil çıkarmanın üç temel amacı vardır:
- Suç davranışında bulunan kişinin sosyal ve psikolojik değerlendirmesini yapmak
- Bulunan bütün kanıtların psikolojik bir değerlendirmesini yapmak
- Kolluk kuvvetlerine suçluları yakalamak ve sorgulamak konusundan danışmanlık yapmak
Profil çıkarmanın kendisi tek başına bir suçu çözmeye veya bir suçluyu yakalamaya yetmez. Profil uzmanları, ekranda gösterildiği gibi şehirden şehre koşup masum insanları “canavarlar”dan kurtarmaz. Bu tekniğin asıl amacı, fiziksel kanıtların yetmediği noktalarda polisin doğru hedefe ulaşması için bir yol gösterici olmaktır. Ayrıca profil oluşturma her suça uygun bir teknik değildir; Holmes’a göre suçlunun ve/veya suçun bir psikopatolojiye işaret ettiği ve suçun belirgin bir şekilde vahşi veya ritüelistik olduğu suçlar profil çıkarmaya uygundur.
Profil çıkarmanın temelinde suç davranışında bulunan kişinin bilinçaltında bir çeşit motivasyon yattığı vardır. Tekniğin kullanıldığı suçlar önceden bahsettiğimiz gibi bir psikopatolojiye işaret ettiği için güdü ve motivasyon gibi kavramlar profil çıkarma için önemlidir. Özellikle de seri katillerin genellikle çocukluk dönemine işaret eden seksüel motivasyonlarının olduğundan ve işledikleri suçun nasılının çok önemli olduğu varsayılır. Buna göre bu tür suçlular hayatlarından kendilerini ciddi bir şekilde etkilemiş bir olayı yeniden yaşayabilmek için cinayete başvururlar ve cinayet mahalli bu olaydan çok büyük izler taşıyabilir. Bu olay çocukluktan kalma bir travma veya bir fantezi olabilir ve kişiler, bu olayı “mükemmel” bir şekilde tekrar edene kadar durmama eğilimindedir. Bu açıklamaların yanlışlanabilir ve/veya kanıtlanabilir olmayışı profil çıkarmanın bilimselliği konusunda tartışmalara yol açmaktadır. Bilimsel temelde olduğu yönünde birtakım çalışmalar olsa da konunun doğası gereği tam olarak ampirik yapılamamaktadır. Ayrıca kolluk kuvvetlerinin bilimsel araştırma makalelerini değil fiziksel kanıtı umursadığını da unutmamak gerekir.
İşe Yarıyor Mu?
Profil çıkarmanın ne kadar işlevsel olduğu konusu hem bilimsel olarak hem de alanda çalışan kolluk kuvvetleri tarafından hala tartışılmaktadır. İşlevselliğinin bilimsel kanıtlardan ziyade istatistiklere dayanıyor olması konuyla ilgilenen kişilerin şüphelerine neden olmaktadır. Pinizzotto, profil kullanılan 192 soruşturmayı incelediği araştırmasında bu soruşturmaların %77’sinde profilin soruşturmayı doğru yönde ilerlettiğini belirtmiştir ancak madalyonun diğer yüzünde ise soruşturmaların sadece %17’sinde faili tanımlamıştır. Bu noktada asıl dikkat çekilmesi gereken konu,
nın başlı başına bir “suç çözme makinesi”nden ziyade suçluları yakalamak için kullanılan alet ve tekniklerden bir tanesi olduğudur. Her şeye olduğu gibi profile de körü körüne inanmak veya tamamen hatalı olduğunu düşünmek yanlıştır. Uzmanların birçoğu soruşturmanın gideceği yön konusunda yardım almanın en mantıklısı olduğunu düşünüyor. Ancak hatalı bir profilin de gerçek failin kaçmasına ve hatta masum insanların ölmesine sebep olabileceği de unutulmamalıdır.
Not: Benim gibi polisiye severler zaten biliyordur ama bu konuya ilgi duyup da daha keyifli bir şekilde öğrenmek ve iyi bir polisiye izlemek isteyenler için Criminal Minds dizisini tavsiye ederim.
Kaynaklar
Cook, P. E., ve Hinman, D. L. (1999). Criminal profiling: Science and art. Journal of Contemporary Criminal Justice, 15(3), 230–241. https://doi.org/10.1177/1043986299015003002
Muller, D. A. (2000). Criminal profiling: Real science or just wishful thinking? Homicide Studies, 4(3), 234–264. https://doi.org/10.1177/1088767900004003003
Görsel: Freepik
Editör: Rana Çevik