Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı
Daha önceki bir yazımızda sizlere Erik Erikson‘ın gelişim kuramını anlatmıştım. Bugünkü yazımızda ise Piaget’nin ‘bilişsel’ gelişim kuramını açıklayacağım. Ama bundan önce bilişsel gelişim nedir, ne anlama gelir birlikte buna bakalım. Bilişsel gelişim kavramı bireyin doğumuyla başlayan ve hayat boyu devam eden bir süreçtir, bu süreç içerisinde insanın çevresini algılayabilmesi, öğrenebilmesi ve zihinsel faaliyetlerindeki gelişimi yer alır.
Jean Piaget’nin bilişsel gelişim kuramı çocukların öğrenmede 4 aşamadan geçtiğini savunuyor. Bu kuramda Piaget yalnızca çocukların bilgiyi nasıl elde ettiklerini değil, aynı zamanda zihnin doğasına da mercek tutuyor.
Piaget’in Dört Bilişsel Gelişim Dönemi
- Duyusal Motor Dönem (0-2 yaş)
Bilişsel gelişimin erken dönemlerinde bebekler ve çocuklar bilgileri duyusal (görme, duyma vb.) deneyimlerle elde ederler. Temel refleksler, duyular ve tepkiler aracılığıyla bir çocuğun bu aşamanın başlangıcındaki ilk deneyimlerini oluşturur.
Bu dönemin sonunda bebekler nesne sürekliliği kazanmış olurlar. Peki nedir bu nesne sürekliliği? Kısaca açıklamak gerekirse nesnelerin duyumlanmadığı (dokunmak, görmek, koklamak vb.) zamanlarda da var olduğunu anlayabilme becerisini açıklayan kavramdır. Nesne sürekliliği ile yapılan araştırmalar bebeğin ilgilendiği bir nesne ortadan kaybolduğunda bebeğin o nesneyi arayıp aramadığı incelenir. Eğer ki bebek nesneyi aramıyor ise nesne sürekliliği kazanılmamış anlamına geliyor.
- İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş)
Bu dönemdeki çocuklar bebeklik döneminin aksine dünyayı ve çevrelerini duyular ve belirli eylemlerle algılamanın ötesinde çeşitli imge, kelime ve çizim teknikleriyle ifade etme becerisi kazanırlar. Ancak Piaget’ye göre işlem denilen beceriden yoksundurlar; işlemler daha önce fiziksel olarak yapılanları zihinsel olarak da yapmaya imkan veren içselleştirilmiş eylemlerdir (Yüksel, 2015).
Çocuklar bu dönemde basit düzeyde sınıflandırma yapabilme yetisine sahiptirler. Örnek verecek olursak nesneleri biçimlerine ya da renklerine göre ayırabilirler fakat buradaki ilişkiyi kavrayamazlar. Piaget işlem öncesi dönemi iki alt evreye ayırır:
- Sembolik İşlev Alt Evresi: 2-4 yaş arasını kapsayan bu dönemde çocuklar, dil ve konuşma becerilerini elde etmeye başlarlar. Bu yüzden çocuklar çevrelerinde gelişen olguları sembol becerilerini kullanarak ifade etmeye çalışırlar. Nesneleri semboller üzerinden ilişkilendirmeye başlarlar. Bu yaş aralığında çocukların düşünce yapıları benmerkezcilik ve canlandırmacılıktan dolayı oldukça kısıtlıdır. Benmerkezcilik olarak bahsettiğimiz kavram kendini şu şekilde gösterebilir: çocuk karnı acıktığı zaman “karnımız acıktı” diyebilir. Bu durumda çocuk yalnızca kendi bakış açısından görebilir başkalarının bakış açısının varlığını fark edemez. J. Piaget benmerkezciliği “Üç dağ görevi” adlı deneysel bir oyunla açıklamıştır. Bu deneyde çocuklar üzerinde çeşitli nesnelerin bulunduğu bir dağ modelinin etrafında gezdirilir. Daha sonra bir oyuncak bebek bu dağ modelinin bir yerine koyulur ve çocuklara bebeğin nasıl gördüğünü açıklayan fotoğraflar gösterilir. Fakat çocuklar bu fotoğraflardan benmerkezci davranışla birlikte bebeğin gördüğü açıyı değil kendi gördükleri açıyı içeren fotoğrafları seçer.
Diğer bir bahsettiğimiz madde olan canlandırmacılık ise cansız nesnelerin canlı varlıklar gibi olabileceğine dair duyulan inançtır. 
- Sezgisel Düşünce Alt Evresi: 4-7 yaş aralığına işaret eden bu dönemde çocukların soru sorma güdülerinde artış gözlemlenir. Bu döneme “sorma-bilme tutkusu” da denilir.
Bu dönemde çocuklarda korunum kavramı gelişmemiştir. Korunum dediğimiz şey bir madde, nesne hacim ve şekilsel olarak değişse bile bazı özelliklerinin aynı kaldığını algılayabilme yeteneğidir. Örneğin bu yaş grubundaki bir çocuğa 2 adet 1 TL ile 4 adet 50 kuruş aynı mıdır ya da hangisi daha fazladır diye sorulduğunda çocuğun maddesel olarak daha fazla olanı seçmesidir. Bu örnek bize çocuğun korunum kavramını henüz geliştiremediği gösterir.
- Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş)
Bu dönemde çocuklar gerçek dünyada karşılığı olan şeylerle anlatılanları kavrayabilir ve bunları tersine çevirebilir. İşlem öncesinde var olmayan korunum kavramı bu dönemde kazanılır. Nesneleri sınıflandırdığında ise bunlar arasındaki ilişkileri de kavrayabilir.
- Soyut İşlemler Dönemi (11- 15 yaş)
Soyut düşünebilme yetisi kazanan çocuk varsayımlarla düşünebilme, düşünceleri hakkında düşünebilme gibi beceriler elde eder. Gelecek hakkında hedefler belirleyebilir ve kendini diğerleri ile kıyaslayabilir. Karşılaştığı problemlere çözümler üretebilir.
16 Eylül Jean Piaget’nin Ölüm Yıl Dönümü
Yazımızın sonunda sizlerle Jean Piaget’nin ölüm yıldönümünü anmak adına hayatına kısa bir bakış atmak istiyorum.
9 Ağustos 1986’da İsviçre’de dünyaya gelen J. Piaget, küçük yaşta doğa bilimlerine ilgi duyan bir çocuktu. 2. Dünya savaşının ardından ruhbilime duyduğu ilgisi sonucu Zürich’e giderek Gustav Jung’un derslerine katıldı. Devamında ise Paris’te ruhsal bozukluklar ve mantık konusunda eğitim görmeye başladı.
1918 yılında bilim doktorasını tamamlayan Piaget 1921 yılında çocuk psikolojisi üzerinde çalışmaya başladı. Onun bu ilgisi çocukların bilişsel gelişiminde çevrelerini nasıl algıladığını anlamamıza yardımcı oldu. Psikoloji dünyasına gelişimsel ruhbilim, bilişsel kuram ve genetik bilgi kuramı (epistemoloji) gibi birçok yeni bilim dalının gelişmesine büyük katkıda bulundu. Bu özel günde Piaget’ye, psikoloji bilimine kattıklarından dolayı minnetlerimizi sunuyor ve onu saygıyla anıyoruz.
Kaynaklar
Biyografi. Jean Piaget Kimdir? (12.09.2022). https://www.biyografi.net.tr/jean-piaget-kimdir/
Novarge. Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı ve Dönemleri. (12.09.2022). https://www.novarge.com.tr/blog/piaget-in-bilissel-gelisim-kurami-ve-donemleri.html
Psikoloji Ağı. Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı: Gelişim Dönemleri ve Temel Kavramlar. (12.09.2022). https://www.psikolojiagi.com/piagetin-bilissel-gelisim-kurami-gelisim-donemleri-ve-temel-kavramlar/
Very Well Mind. Jean Piaget Biography (1896-1980). (12.09.2022). https://www.verywellmind.com/jean-piaget-biography-1896-1980-2795549
Öne Çıkan Görsel: pinterest.com
Görsel 1: istockphoto.com
Görsel 2: cutewallpaper.org
Görsel 3: track.fiverr.com
Görsel 4: biografiasyvidas.com