Kişilik-Karakter-Mizaç Arasındaki Bağlantısallık ve Farklılıklar

Kişilik, karakter ve mizacın kavramlarının anlamları psikoloji alanında çalışan uzmanlar tarafından bilinmesine karşın, toplum dilinde oldukça karıştırılan önemli kavramlardır. Özellikle bizim toplumumuzda sıklıkla yer alan bu üç kavram, günlük konuşma dilinde çoğunlukla birbirinin yerine kullanılır. Tanımlamalarına ve aralarındaki farklılıklara geçmeden önce basit ve yüzeysel bir şekilde açıklamaya çalışırsak, mizaç ve karakterin kişiliğin bir parçası olduğunu söylemek doğru olacaktır. Şimdi ise bu konseptlerin tanımlarına detaylı bir şekilde bakalım.

Kişilik

APA’ya göre kişilik; temel özellikler, ilgi alanları, dürtüler, değerler, benlik kavramı, yetenekler ve duygusal kalıplar da dahil olmak üzere bireyin hayatla eşsiz uyumunu içeren karakteristiklerin ve davranışların kalıcı konfigürasyonu. Kişilik genellikle, kalıtsal ve yapısal eğilimler de dahil olmak üzere birçok güç tarafından şekillendirilen karmaşık, dinamik bir bütün olarak görülür (APA Dictionary).

Bireyin iç dünyası ve dış dünyayla ilişkisinde nasıl düşündüğünü, hissettiğini ve davrandığını belirleyen, zaman içinde tutarlı, sürekli, tahmin edilebilir, bireye özgü ve nispeten durumdan bağımsız özelliklerdir. Kişilik biyolojik, ailesel, toplumsal ve kültürel gibi birçok faktörden etkilenmektedir. İlk paragrafta da bahsettiğimiz gibi, kişiliği oluşturan temel faktörlerden iki tanesi karakter ve mizaçtır.

Karakterin tanımına geçmeden önce bir noktaya değinmek istiyorum; APA’ya göre kişiliğin bir tanımı vardır fakat genel olarak kabul edilmiş bir tanımı henüz mevcut değildir. Bunun sebebi ise, her kişiliğin kendine özgü ve öznel bir yapıya sahip olması, nesnellikten uzak olması, mizaç ve karakter farklılıkları gibi sebeplerdir. Kişilik ile ilgili bugüne kadar yüzlerce kuram ortaya atılmıştır. Her kuram da birbirinden bilgi alarak ve hipotezlerini genişleterek ilerlemiştir. Kuramların varsayım olarak kabul edilmesinden dolayı ‘kişilik’ kavramının net bir tanımı hala bulunmamaktadır.

Eğer kişilik ile ilgili kuramların ne içerdiğini merak ediyorsanız veya kişilik kuramlarını ilgi çekici buluyorsanız severek okuduğum bir kaynak olan, yazarlarının Prof. Dr. Banu Yazgan İnanç ve Esef Ercüment Yerlikaya olduğu Kişilik Kuramları kitabını önerebilirim. İçinde farklı teorisyenlerin farklı kuramları anlaşılır bir dilde açıklanmaktadır.

Karakter

APA’ya göre karakter; bireyin niteliklerinin ve kişilik özelliklerinin, özellikle de ahlaki, sosyal ve dini tutumlarının toplamı (APA Dictionary). Kişiliğin aile, toplum, kültür gibi etkileşimler sonucunda kazanılan özellikleridir. Kişiliğin ahlaki yanıdır. Freudyen yaklaşımında bulunun superego kavramı karakter ile özdeştirilebilir. Örnek verecek olursak; nasıl düşüneceğimiz, nasıl davranacağımız gibi durumlarda kültür ve toplumun etkisiyle iyi-kötü olarak yorumlamada bulunuruz. Yardımsever olmak, hoşgörülü olmak, saygılı olmak gibi özellikler süreç içerisinde oluşturulan özelliklerdir. Yani, karakter çevreden etkilenen bir konsepttir. Bundan dolayı karakterimiz birazdan değineceğimiz mizaca kıyasla daha kolay bir şekilde değişebilen bir yapıya sahiptir. Karakterimiz değişebilmekle birlikte genellikle son halini ergenlik sonrası veya erken yetişkinlik döneminde alır (Aktu, 2016).

Mizaç

APA’ya göre mizaç; genellikle biyolojik olarak belirlendiği ve yaşamın erken dönemlerinde ortaya çıktığı varsayılan kişiliğin temel yapı taşlarından biri (APA Dictionary). Kişiliğimizin oluşmasında genlerimizin önemini vurgulayan bir yapıdır mizaç. Bunun en iyi örneği bebeklerde görülmektedir. Çünkü bebeklerin kişiliği ve karakteri tam olarak şekillenmemiştir ve her bebek aynı duruma veya uyarana farklı tepkiler, davranışlar, duygusal tutumlar sergiler. İşte bunun sebebi gen aktarımdan kaynaklanan biyolojik değişkenlerdir. Örnek verecek olursak, sert mizaçlı olarak ifade ettiğimiz insanlar aslında sert mizaçlı değil agresif insanlardır. Agresiflik ise anne-babadan, dedelerden veya atalardan aktarılan genler sebebiyle olmaktadır. Bundan dolayı, bir önceki paragrafta da bahsettiğimiz gibi mizacın değiştirilmesi veya modifiye edilmesi pek söz konusu değildir. Genetik faktörlerin, bireyin kişiliğinin oluşmasındaki etkisinin %50 olduğu yapılan ikiz çalışmalarıyla görülmüştür (Polderman ve ark., 2015). Unutulmamalıdır ki, kişiliğimizin oluşmasında büyük bir payı olan gen aktarımı tezini ortaya atıp değişmenin zor olduğunu düşünmek yanlış bir seçim olacaktır.

Sonuç olarak, her ne kadar bağlantısallığı olsa ve tek bir birimi oluştursa da kişilik-karakter-mizaç birbirinden farklı kavramlardır. İnsan davranışlarının kaynağını ve kişiliği oluşturan yapı taşlarının farklı özelliklerinden de görüldüğü üzere hem kendinizi hem de başka bireyleri bu üç kavram üzerinden değerlendirmeniz daha faydalı olacaktır.

Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere, sağlıcakla kalın…

Kaynaklar

Aktu, Y. (2016). Life structure of early adulthood period in levinson’s theory. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 8(2), 162-177.

APA Dictionary of Psychology. (28 Ağustos 2022). https://dictionary.apa.org

Polderman, T. J., Benyamin, B., De Leeuw, C. A., Sullivan, P. F., Van Bochoven, A., Visscher, P. M., & Posthuma, D. (2015). Meta-analysis of the heritability of human traits based on fifty years of twin studies. Nature genetics, 47(7), 702-709.

Öne Çıkan Görsel: Linkedin

Görsel 1: istock

Görsel 2: artfulliving