Evlat Ayrımı Yapılır: Aile İçinde Ayrımcılık

“Çocuklarından hangisini daha çok seviyorsun?” sorusu, çoğu ebeveyn için kabul edilemez absürtlükte bir sorudur. Evlat ayrımı yapılmaz. Yine de soruyu biraz değiştirir ve daraltırsak, cevaplar değişebilir: “Hangisine daha çok güveniyorsun? Hangisini daha çok takdir ediyorsun? Hangisiyle daha çok ilgileniyorsun?”…

Ayrımcılık, kardeşlerden biri veya birkaçına diğerlerinden farklı davranılmasıdır. Bu, öncelikli olmak (olumlu ayrımcılık) veya geri plana koyulmak (olumsuz ayrımcılık) şeklinde olabilir. Diğerlerinden ayrılan çocuklar daha az/fazla disiplin, daha fazla eleştiri veya övgü, daha fazla ödül ve ceza ile karşılaşabilir. Ayrımcılık bir veya iki ebeveyn tarafından gösterilebilir ve erken çocuklukta başlayıp yetişkinlikte devam edebildiği gibi, yaşam döngüsü içinde değişikliğe de uğrayabilir.  Bunlara ek olarak çocukların algıladığı ayrımcılık ebeveynlerin gerçekten gösterdiğinden farklı olabilir.

Kabul etmek istemesek de kardeşler arası ayrımcılık yaygındır. Bir çalışmada, 127 katılımcının %65’i ailesinde olumlu ayrımcılık, %24’ü ailesinde olumsuz ayrımcılığın var olduğunu söylemiştir (Brody ve ark., 1998). Ayrımcılık çoğunlukla kötü niyetli değildir ve bilinçsizce ortaya çıkar. Sebeplerini açıklamak zordur çünkü aileler arasında farklılık gösterir. Bazı kardeşlerin en büyüğü, bazılarının en küçüğü; bazı annelerin kızları ve bazılarının oğulları… Bir ailede kimin ayrıcalıklı olacağını tahmin edebilmek mümkün değildir. Ayrımcılığın bu kişiselliğinin, çocuklar üzerindeki etkisine yardımcı olduğu pek söylenemez.

Ayrımcılığın çocukları duygusal olarak etkileyeceğini tahmin etmek zor değildir. Örneğin, ayrımcılığa maruz kalan çocukların özsaygısının diğer çocuklara göre düşük olma eğiliminde olması beklenir. Bu noktada ilginç olan, bu eğilimin sadece ayrımcılığa maruz kalan çocuklarda değil, ayrıcalık gören ve olumlu şekilde ayrılan çocuklarda da görülmesidir (Zervas ve Sherman, 1994).  Çalışmalar defalarca kez göstermiştir ki ayrımcılık, bir ailedeki bütün çocukların psikolojik sağlığını etkiler.

Çoğu ailede kardeşler arası rekabet görülür. Çocukların kendilerini  kardeşleriyle kıyaslamaları doğaldır ve genellikle gelecekteki ilişkilerinin, yakınlıklarının bir belirleyicisi değildir. Bununla beraber, ayrımcılığın olduğu ailelerde rekabet artar. Bu artan rekabet ve karşılaştırılma hissi, ayrımcılığa maruz kalan çocuklarda öfke ve depresyona; ayrıcalıklı çocuklarda ise utanç duygularına sebep olabilir. Bu tür ailelerde çocuklar yalnız hissetmeye eğilimlidir ve kardeşleriyle olduğu gibi ebeveynleriyle bağ kurmakta da zorluk yaşayabilirler (Shanahan ve ark., 2008). Ayrımcılık aile ilişkilerini zorlaştırır.

Ayrımcılık yalnızca aile içi ilişkilerde değil, diğer insanlarla kurulan ilişkilerde de zorluk yaratabilir. Aile içindeki ayrımcılık kişinin kendisine ve başkalarına dair yargılarını olumsuz yönde etkileyebilir, bu da özellikle romantik ilişkilerde stres ve çatışma ihtimalinin artmasına sebep olabilir (Rauer ve Volling, 2007).

Ayrımcılığın etkisi yetişkinlik hayatında da devam eder. İkizlerle yapılan bir çalışmada ailesinden ayrımcılık gördüğüne inanan katılımcılarda kaygılı bağlanma, düşük özgüven ve kaygı problemlerine yatkınlık görülmüştür (Sheehan ve Noller, 2002) Buna ek olarak bazı çalışmalar, ayrımcılığa maruz kalmış çocuklarda yetişkin psikopatolojisi görülme ihtimalinde artış gösterirken (Long ve ark., 2015) bazı çalışmalar aile içi ayrımcılığın genç yetişkinlerde intihar eğilimleri ile bağlantılı olabileceğine işaret etmiştir (De Man ve ark., 2003).

Bunlara ek olarak ayrımcılık çocukların fiziksel sağlığını da etkileyebilir. Bu konudaki literatür oldukça sınırlı olsa da, ayrımcı muamelenin sebep olabileceği stres ve yetişkinlikte alkol-sigara kullanımı gibi davranışsal problemlere eğilimin artması fiziksel sağlıktaki olumsuz etkilerin sebebi olabilir.

Uzun süreli etkileri çocuklara yapılabilecek en büyük kötülüklerden biri olabileceğini düşündürtse de, çoğu ebeveyn ayrımcılığı bilinçli olarak desteklemez. Bazen ayrımcılığın sebepleri adil görülmesi veya fark edilmemesi gibi basit olabilir, bazen de ebeveynin kendi stresi çocuklarına davranışını objektif olarak yorumlamasına engel olur. Hatta bazı durumlarda çocuklara eşit davranma girişimi ayrımcılığın esas kaynağı olabilir.

Çoğunlukla, bir ailenin bütün çocukları birbirlerinin kopyaları değildir. Her biri farklı kişiliklere, farklı istek ve ihtiyaçlara sahip olmakla beraber, çocuklar aynı anda aynı hayat evrelerinde olmazlar. Bir çocuk ergenlik döneminin getirdiği değişikliklerle uğraşırken bir diğeri okumayı öğreniyor olabilir.  Durum böyle olduğundan, ebeveynlerin her bir çocuğa tamamen eşit davranması mümkün değildir. Aslında çocukların istediği de bu değildir. Ebeveynin amacı eşit davranmak değil adil davranmak olmalıdır.

Ayrımcı olmak istemeyen ebeveynin yapabileceği en doğru şey, çocukları birbiriyle kıyaslamaktan kaçınmaktır. İstikrarlı şekilde başkalarıyla kıyaslanmış, haksızlığa uğramış, reddedilmiş hisseden bir çocuk bunların etkisini yaşamı boyunca hissedebilir. En mutlu çocuklar ayrımcılık olan bir ailede ayrıcalıklı çocuk olarak değil, hiçbir ayrımcılığın olmadığı ailede büyüyen çocuklardır.

Kaynaklar

Brody, L., Copeland, A., Sutton, L., Richardson, D., & Guyer, M. (1998). Mommy and Daddy like you best: perceived family favouritism in relation to affect, adjustment and family process. Journal Of Family Therapy, 20(3), 269-291. https://doi.org/10.1111/1467-6427.00087

Long, E., Aggen, S., Gardner, C., & Kendler, K. (2015). Differential parenting and risk for psychopathology: a monozygotic twin difference approach. Social Psychiatry And Psychiatric Epidemiology, 50(10), 1569-1576. https://doi.org/10.1007/s00127-015-1065-7

Man, A., Wong, I., & Leung, P. (2003). PERCEIVED PARENTAL FAVORITISM AND SUICIDAL IDEATION IN HONG KONG ADOLESCENTS. Social Behavior And Personality: An International Journal, 31(3), 245-251. https://doi.org/10.2224/sbp.2003.31.3.245

Rauer, A., & Volling, B. (2007). Differential parenting and sibling jealousy: Developmental correlates of young adults’ romantic relationships. Personal Relationships, 14(4), 495-511. https://doi.org/10.1111/j.1475-6811.2007.00168.x

Shanahan, L., McHale, S., Crouter, A., & Osgood, D. (2008). Linkages Between Parents’ Differential Treatment, Youth Depressive Symptoms, and Sibling Relationships. Journal Of Marriage And Family, 70(2), 480-494. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2008.00495.x

Sheehan, G., & Noller, P. (2002). Adolescent’s perceptions of differential parenting: Links with attachment style and adolescent adjustment. Personal Relationships, 9(2), 173-190. https://doi.org/10.1111/1475-6811.00011

Zervas, L., & Sherman, M. (1994). The Relationship Between Perceived Parental Favoritism and Self-Esteem. The Journal Of Genetic Psychology, 155(1), 25-33. https://doi.org/10.1080/00221325.1994.9914755

Öne Çıkan Görsel: Nga.gov

Görsel 1 & Görsel 2: Tumblr.com