Munchausen by Proxy Sendromu

     Munchausen by proxy sendromu bir tür çocuk istismarı çeşididir. Fakat bu sendromu tanımlamadan önce Munchausen sendromunu bilmek gerekir. Munchausen sendromu, kişinin sağlık çalışanlarından ve çevresindeki insanlardan ilgi görmek için kendini hasta etmesi veya kişinin kendinde olmayan hastalık belirtileriyle kendini hasta olarak göstererek hastane hastane gezmesi olarak tanımlanır. Bu kavram adını Alman yazar Rudolf Erich Raspe’nin 1785 yılında yayınladığı Baron Munchausen’ in Rusya’daki Muhteşem Seyahatleri ve Mücadeleleri adlı kitabından almaktadır. Kitapta Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı’na katılan Munchausen, başından geçen olayları abartarak ve yalan yanlış anlattığı için literatüre de bu şekilde geçmiştir. Bu isim ilk kez John Asher tarafından 1951 yılında hastane hastane dolaşıp kendilerine sahte hastalık öyküsü uyduran ve hasta olmadıkları halde tıbbi tedavi almak isteyen bir grubu tanımlamak için kullanılmıştır. Munchausen sendromunun bir alt kavramı olan Munchausen by proxy sendromu ise 1977’de Meodow tarafından kişilerin kendilerinin değil bakımlarından sorumlu oldukları kişilerde de bir takım yapay hastalık belirtileri oluşturduklarını ve onları hastaneye taşıdıkları gözlemlemiştir ve Munchausen sendromuna ‘by proxy’ ekleyerek bu sendroma atıf yapmıştır. Munchausen by proxy sendromu, bakım veren kişinin -genelde annenin- çocuğunun hasta olduğunu iddia ederek hastane hastane gezdirmesidir. Bakım veren kişi çocuğu bir hastalık öyküsüyle hastaneye getirir ve gereksiz yere tıbbi tedaviye, laboratuvar testlerine maruz bırakır. Bu sendromun temel motivasyonu, annenin çocuk üzerinden sağlık çalışanının ilgisini çekmesi ve bu ilgiyi devam ettirmek istemesidir. İlgiyi devam ettirebilmesi için ne kadar acı verici olursa olsun çocuğu iğnelere, ilaçlara, testlere maruz bırakarak istismar eder. Bakım verenin temel amacı çocuğu öldürmek olmasa da bazı durumlarda bu sendrom ölümlere de yol açmıştır.

Bakım veren kişi yapay hastalık belirtileri uydurabileceği gibi doğrudan çocuğa zarar da (boğma, zehirleme) verebilir. Çocuklar aynı zamanda hastanede gördüğü gereksiz tedavi yüzünden de yaralanabilir. Çocuğun sürekli hastane ortamında olması, kan alma, iğneler, idrar testleri, serumlar, hastaneye yatışlar gibi durumlara maruz kalması çocuğun hem fiziksel hem de duygusal olarak ağır bir şekilde istismar edilmesine neden olur. Annenin yanlış yönlendirmesi sonucu doktorlar ve sağlık çalışanları da istemeden de olsa bu istismar sürecine dahil olur.

İstismarcı annenin şefkatli, ilgili, fedakar, sevgi dolu bir profil sergilediği görülür. Bu sayede çevresindekilerin ve sağlık çalışanlarının ilgisini çocuktan kendisine çeker. Şaşırtıcı düzeyde sağlık bilgisine de sahiptir. Bu nedenle bu tür annelerin sağlık alanında çalışmış personel olması ya da bu konuda araştırmalar yapmış olması muhtemeldir. İstismarcı anneler belirtileri doğrudan oluşturup çocuğu hastaneye getirebilir, aile içindeki problemler nedeniyle bu ortamdan kaçmak ve odağı çocuğun hastalığına çekmek amacıyla yola çıkabilir veya doktorlarla bir arada bulunup iletişimde olmayı başarı olarak görebilir, sağlık çalışanlarına sempati duyabilir. Bu sendroma sahip yetişkinlerin çocukluklarında ebeveynleri tarafından istismara/ihmale uğradığı görülür. Anne ilk çocuk büyüdükten sonra veya çocuk öldükten sonra ilgiyi devam ettirmek ve hastane ortamından uzaklaşmamak adına hedefini ardından gelen kardeşine çevirebilir. Aynı belirtiler ve hastalık öyküsüyle diğer çocuğu da istismar edebilir. Bu nedenle bu sendroma sahip bakım veren kişinin çocuk bakımına devam etmesi ailedeki diğer kardeşleri de riske sokar.

Apne, solunum yolları hastalıkları, hemoroit bozukluklar, kas güçsüzlükleri, astım, ani çocuk ölümleri, kusma, ishal, kanama gibi bozukluklar bakım veren kişi tarafından yapay olarak oluşturulur. Bu durum çocukta fiziksel etkiler bırakmasının yanında çocuk aynı zamanda psikolojik olarak da etkilenir. Travma sonrası stres bozukluğu, anksiyete, davranış bozuklukları,  yardıma muhtaç hissetme, aşırı korku ya da çaresizlik duygusu, gelişim ve öğrenmede bozukluklar bu etkilerden bazılarıdır. Çocuk diğer yandan psikososyal açıdan da etkilenir. Sürekli hastane ortamında olması, okuldan, derslerden ve arkadaşlarından geri kalması hem akademik başarısını hem de sosyal becerilerini olumsuz etkiler. Bunun dışında bu vakanın %20’si ölümle sonuçlanır.

Bu sendromun teşhisi oldukça güçtür çünkü hem çocuğu mağdur eden kişinin çocuğun annesi olması hem de annelerin koruyucu ve merhametli olarak algılanmasıdır. Ayrıca annenin fedakar, çocuk için kendini paralayan bir tavır içerisine girmesi ve sağlık çalışanlarını manipüle etmesi de cabasıdır. Tanı konulmadan önce müdahale edecek herhangi bir sebebin bulunmaması, durumun fark edilmemesi gibi nedenlerden ötürü teşhisi uzun yıllar alabilir.

Bakım veren kişinin Munchausen sendromu öyküsü olması, çocuğun hastalığını kendi hastalığı gibi anlatması veya hastalıkla ilgili çocuğa yöneltilen sorulara da kendi yanıt vermesi, sağlık çalışanıyla yakın ilişki kurma çabasında olması, tıbbi bir anlam ifade etmese de aynı belirtilerle çocuğu sürekli hastaneye getirmesi ve mağdurun tedaviye yanıt vermedeki sürekli başarısızlığı, çocuğun acılı/ağrılı testlere maruz kalmasına endişe duymayan bir tutum içerisinde olması ve çocuğun tıbbi tedaviye ihtiyacı olmasa bile sağlık çalışanlarını buna ikna etme ve çocuğun hasta olduğuna inandırma çabası içerisinde olması, aynı belirtilerle diğer çocukları da hastaneye taşıması, çocuğun bakım verenden uzak veya ayrı kaldığında hastalık belirtileri göstermemesi Munchausen by proxy sendromunun göstergeleri olabilir. Mağdurun ölümle sonuçlanan bir senaryodan kurtarılması ve daha fazla istismar edilmemesi adına erken teşhis çok önemlidir.

Kaynaklar

Akpınar, A. Munchausen By Proxy Syndrome. Journal of Scientific Perspectives, 5(2021), 199-209

Polat, O. (2021). Tüm boyutlarıyla çocuk istismarı-1 (4. baskı). Seçkin Yayınları.

Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi.(12.08.2022). Munchausen by Proxy Sendromu: Vekaleten Hastalık. https://www.ttb.org.tr/STED/sted0600/8.html

Tiryaki, A.Y. ve Baran, G. (2017).  Bir çocuk istismar türü olarak “Munchausen by proxy sendromu”. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, (1-2-3), 107-124

Öne Çıkan Görsel: Pinterest.com

Görsel 1: Pinterest.com