Sosyal bir varlık olan insan için diğer insanlarla etkileşim halinde olmak ve onlardan kabul görmek hayati bir öneme sahiptir. Hayattaki mutluluğu, kurduğu ilişkilere bağlıdır (Abayhan, 2021). Öte yandan insan için neslin devamını sağlayabilmenin önemini de göz önüne aldığımızda, aşk denen duygunun neden bu kadar önemli olduğunu biraz da olsa anlayabiliriz. Dinlediğimiz şarkıların, okuduğumuz kitapların, ettiğimiz sohbetlerin, çizdiğimiz resimlerin, hayranlıkla baktığımız fotoğrafların birçoğunda aşk temasıyla karşılaşırız. Günümüze kadar hakkında birçok söz söylenmiş olsa da hala o sözlerin sonu gelmemiştir.
Bugün size muhtemelen aşina olduğunuz ‘Der Kuss’ yani Türkçe ismiyle ‘Öpücük’ tablosundan bahsetmek ve bu tabloyu kişilerarası çekicilik bağlamında ele almak istiyorum. Gustav Klimt tarafından 1908’de tamamlanan bu eser, günümüzde Österreichische Galerie Belvedere müzesinde sergilenmekte (My Modern Met, 2021) ve tamamlandığı zamandan itibaren de birçok insanı kendine hayran bırakmakta.
Tabloya baktığımızda ilk olarak yanındaki kadını aşkla öpen bir erkekle karşılaşıyoruz. Erkeğin üzerinde sivri köşeli, kadının üzerindeyse yuvarlak hatlara sahip geometrik şekiller bulunmakta ve paylaştıkları sarı örtü, onları bir arada tutmaktadır. İki tür şeklin birbirine olan zıtlığı, resimdeki ikilinin birbirilerine ne kadar zıt olduklarını, üstlerindeki sarı örtünün onları bir arada tutması ise aşkın birleştirici gücünü temsil ediyor olabilir. Peki gerçekten de zıt olan iki karakterin birbirini çekici bulması mümkün müdür? Yani zıt kutuplar birbirini çeker mi? Sosyal psikolojinin söylediğine göre, bu pek de mümkün değil. Araştırma verileri iki insanı birbirine çekenin zıtlık değil, tam tersine benzerlik olduğunu belirtmektedir (Abayhan, 2021) Bunun sebebi ise insanın mantıklı olma konusunda güdülenmesidir (akt. Abayhan, 2021). Yani bu; karşı tarafla düşüncelerimiz ne kadar benzerse ve karşı taraftan ‘mantıklı biri’ olduğumuz konusunda ne kadar onay alırsak, karşı tarafı o kadar çekici buluyoruz demek. Böyle söyleyince kulağa pek hoş gelmese de araştırmaların bulguları bu yönde. Fakat yine de bu sözlerimden ‘Birbirine zıt yönleri olan iki insan asla birlikte olamaz.’ gibi bir çıkarım da yapmamak gerekir. Çünkü Heider’in denge kuramı açısından bakacak olursak, birbiri hakkında olumlu tutuma sahip olan iki kişi, ortak bir tutum nesnesine karşı da olumlu bir tutum gösterirlerse ilişkide bir denge kurulabilir. Fakat bu durumun bazı istisnaları vardır, ilk olarak eğer kişi kendisi hakkında olumsuz değerlendirmelere sahipse fakat karşı tarafın o kişi hakkında olumlu yönde tutumları varsa o ilişki devam edebilir. İkinci ve son olarak ise eğer ortak tutum nesnesi olan nesne, taraflardan biri veya ikisi için ‘o kadar da’ önemli olmayan bir nesneyse ilişki yine devam edebilir (Abayhan, 2021). Sanırım Klimt’in kastettiği de saydığım istisnaların kapsadığı türden bir uyuşmazlık olsa gerek, aksi halde yanılmış olur.
Tabloyu incelemeye devam edecek olursak; ikilinin bir uçurum kenarında, çiçeklerin üzerinde duruyor olduğunu görürüz. Bu durumu uçurum kenarındaymış gibi tehlikede hissettiren zahmetli bir ilişkinin, aynı zamanda çiçeklerin üzerindeymişçesine mutlu, huzurlu hissettirmesi olarak yorumlayabiliriz. Duruma Festinger’ın bilişsel çelişki kuramı açısından bakarsak, bunu çok olası buluruz. Çünkü mantıklı olmak isteyen insanın ‘Ben bu ilişki için bu kadar zorluğa dayanıyorsam bu ilişki buna değerdir. Benim gibi tutarlı ve mantıklı biri değmeyecek bir ilişki için böylesine zahmete katlanmaz.’ şeklinde düşünmesi oldukça doğaldır. Bu arada düşünmesi dediğime bakmayın, tabi ki bu durum bilinçlilik seviyesinde olmak zorunda değil. Yine de insanın tutarlı ve mantıklı biri olma güdüsünü göz ardı edemeyiz.
Resme son bir kez baktığımdaysa, psikoloji öğrencisi kimliğimden sıyrılıp da etkilenmeden duramıyorum. Ressamın kendine has tarzı ve yeteneği bu tablonun neden modern sanatın öncülerinden biri sayıldığını (My Modern Met, 2021) resme ilgi duyan biri için de ilgi duymayan biri için de açıkça belli etmekte.
My Modern Met (23 Haziran, 2021). The Story Behind Gustav Klimt’s Shimmering Symbolist Painting ‘The Kiss’. https://mymodernmet.com/the-kiss-gustav-klimt/
Abayhan, Y. (2020). Yakın İlişkiler [Prezi]. Erişim Adresi https://prezi.com/ecgu5ursdc9-/yakn-iliskiler/