Eril Toplumda Medea’nın Gölgesi

Günümüzden Antik Çağ’a doğru baktığımızda “anne” kavramının toplumda değişmediğini aksine o dönemin ataerkil toplumunun bu zamana birebir yansıdığını görüyoruz. Bu yazımda, yansımaların Medea üzerinden bir gölgesini görecek ve ona inceleme alanı yaratacağız.

Antik Çağ’da, Yunan ve Roma’da adından sıkça bahsettiren, yüzyıllar boyunca ‘katil’ lekesi üstüne yapışmış olan bir kadın karakter: Medea.

Sayılan bu üç dönemde Medea aynı şekilde topluma yansıtılmamış ve her yazında yazarların kendi kimliğince değişime uğramış, uğratılmıştır.

Öncelikle kimdir bu anaerkil yapının güçlü simgesi?

Tarih boyunca birçok yazına esin kaynağı olmuş, sinema ve tiyatroda gösterimleri yer almıştır. Ülkesi Kolhis, günümüzde Karadeniz bölgesine denk gelen o dönemin Gürcistanıdır. 

Medea’nın hikayesi krallıklarının bir güç simgesi olan Altın Post ile başlar. Yunan şehrinden gelen Iason, Medea’nın babası Aietes’ten Altın Post’u almak ister. Aites, Iason’a altın postu almasının ona verdiği görevleri tamamlamasıyla olacağını bildirir. Bu sırada Medea, Iason’a aşık olur ve Medea’nın hikayesi tam olarak bu noktada başlar. Iason’a altın postu almasında yardım eder, Argo gemisiyle başka bir diyara kaçarlar ve bu sırada babasını yavaşlatmak için yanındaki kardeşini öldürerek parçalarını bir bir denize atar. İlerleyen zamanlarda Iason Medea’yı terk eder ve bir prensesle evlenmek istediğinden bahseder. Aşkından babasına ihanet etmiş, kardeşini öldürmüş ve sonucunda ise sevdiği adam ona yüz çevirmiştir. Bundan sonrası için Antik Çağ, Yunan ve Roma olmak üzere sonu farklı şekilde bitirilmiştir.

Yunan ve Roma yazıtlarında Medea prensesi zehirlemiş, Iason’a en büyük acının çocuklarına zarar vermek olduğunu düşünerek kendi çocuklarını öldürmüştür, Antik Çağ’da ise Medea prensesi zehirledikten sonra Korin halkının onun çocuklarına zarar vereceğini düşünmüş onları korumaya çalışmıştır ama bu durumda başarılı olamamış ve Korin halkı Medea’nın çocuklarını öldürmüştür.

Birbirinden bu kadar farklı biten sonlarda benim aklıma gelen tek soru, kadın karakter olan Medea’nın o dönemin düşünce ve toplumun yaşayışına göre kendilerince nasıl değerlendirildiğidir.

Romalı bir yazar olan Seneca, Medea’nın kendi içerisinde yaşadığı çatışmayı, onun merhamet ve ahlak duygularını sorgulayıcı bir şekilde resmetmiş, ihanete uğramış, çaresiz bir kadın ve bu çaresizliğinden dolayı kendi çocuklarını öldüren cani bir anne olarak tasvir etmiştir.

Yunanlı yazar Euripides, uğradığı ihanet karşısında öfkesinden deliye dönmüş olan ve bu yüzden kendi çocuklarını öldüren yine bir katil anne modeli başta olmak üzere erkek egemen toplumda Medea’nın kendi eliyle adalet arayışını yansıtır bize.

Antik Çağ’a baktığımızda ise durum bambaşkadır. Çocuklarını anne şefkatiyle korumaya çalışan ama bir şekilde koruyamayan ve Korin halkı tarafından çocuklarının öldürüldüğünü okuruz. ‘Ben ise yalnız, memleketsizim’ der Medea. Ne öfkesi ne çaresizliğidir babasına ihanet ettiren, kardeşini öldürten o duygu. Kendi vatanından aşığı için çıkıp bir daha geri dönememesi ve sonrasında yaşayacağı felaketleri tek başına yabancı bir memlekette aidiyetsizlik hissiyle yaşayacak olmasıdır belki de onu bu felaketlere sürükleyen.

Kafamızı günümüze, 2022 yılına çevirdiğimizde eril toplumda Medea’nın gölgelerini görmeye ve o yansımaların gün geçtikçe griden siyaha doğru gün yüzüne çıktığını görmekteyiz. Mitoloji’de Medea’nın kendi çocuklarını öldüren katil, cani anne olarak tasvir edilmesi onun anaerkilliğinin gölgesinin topluma yansıyan çok küçük parçalarıdır aslında.

Günümüze kadar ulaşan Medea yazılarında değişmez olarak işlenen konular ahlak anlayışı, toplumda kadının yeri ve toplumsal çelişkilerdir. Anne rolüne ilişkin yapıştırılan etiketlerin sadece günümüz toplumunda değil yüzyıllardır devam eden bir sorun olduğunu ve toplumun baskılamalarının iyi-kötü değerlerini yorumlamasıdır Medea.

Önemli olan nokta bizim Medea’yı hangi açıdan gördüğümüz.

Sevdiği adam için gücünü kullanarak onu yücelten ve başarılara ulaştıran bir aşık mı yoksa ilkel duygularla kardeşini öldüren, kendi kanından olana ihanet eden bir katil mi?

Medea’yı tanırken kullandığım kaynakları ve yararlandığım videoları bırakıyorum.

Sevgiyle!

Kaynaklar

Arınç, M. K. (2021). İmkansız bir yas deneyimi: Çocuğunu öldüren anneleri projektif testlerle değerlendirme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Dicle, E. (2019). Medea, Zehra, Mediha/Her şey değişir, kadının yazgısı değişmez. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (66), 379-407.

Ediz Okur, N. (2010). Euripides tragedyaları ışığında klasik çağ Atinası’nda kadının konumu. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Euripides. (1943). Medea (A. H., Tanpınar, Çev.). Maarif Yayınları.

Kırcı, G. S., Cömert, H. S. Y., ve Özer, E. (2017). Anne-çocuk cinayetleri Medea Kompleksi. Adli Tıp Bülteni, 22(2), 130-133.

https://www.youtube.com/watch?v=VyBx6XDFyZc&list=WL&index=3

https://www.youtube.com/watch?v=gaio5mhmnpE&list=WL&index=8&t=415s

https://www.youtube.com/watch?v=lY65kOmK0p4&list=WL&index=7

Öne Çıkan Görsel: Wikimedia

Görsel 1 ve 2: Vikipedi

Görsel 3: Pinterest

Editör: Rana Çevik