Medyada Gerçek Suç ve Toplumsal Etkileri
Suç, toplumla iç içedir ve toplum değiştikçe değişir. Tarihi neredeyse insanlığın tarihi kadar eskiye dayandığı halde, binlerce yıllık uygarlaşma sürecinden sonra bile suçun görülmediği bir toplumla karşılaşmak imkansız gibidir. Topluma bu kadar bağlı olan her şey gibi, suçu ve suçluyu da objektif şekilde incelemek önemlidir çünkü suçun kaynakları, sık sık toplumun eksik yönlerine işaret ederken (gelir eşitsizliği, eğitimsizlik, ruh sağlığı hizmetlerinin yetersizliği, adalet sisteminin kusurları vb.) toplumun suç tanımı, suça ve suçluya bakışı kendisi hakkında bilgiler sunar ve suçun cezalandırılma şekli, diğer insanlar için örnek oluşturur.
Sosyal bilimler için önemli bir çalışma konusu olmasının yanı sıra, normal bir insan için de suç ilginçtir. Bizim gibi yaşayan insanların toplum anlaşmasına aykırı eylemlerde bulunmalarını anlamakta zorlandığımız için suçu konuşmak, anlam çıkarmaya çalışmak ve ona karşı hazırlıklı olmak isteriz. Ortaçağ insanının halka açık idamlara duyduğu ilgi, bugünün insanında da kendini gösterir. Suç içeren haberlere daha çok ilgi duyarız; polisiye roman, dizi ve filmler alıcı bulmakta zorluk yaşamaz. Son yıllarda ise, hızlıca yükselen ve gittikçe daha çok dikkatimizi çeken başka bir medya türü vardır. Tam olarak habercilik veya kurgu ürünü değildir, ikisinin ortasında bir yerlerde yer alır ve bu ikisi arasındaki sınırları sık sık karıştırır: gerçek suç (true crime).
Gerçek suç hikayeleri uzun yıllardır ilgi çekici olsa da, hiçbir zaman bugün olduğu kadar popüler olmamıştır. Çeşitli medya sağlayıcılarını (Netflix, Amazon Prime, Spotify vb.) kullananların gerçek suçları işleyen diziler, belgeseller veya podcast bölümleriyle karşılaşması, hatta bunlara her gün bir yenisinin eklendiğini fark etmesi olağan dışı değildir. Popülerliği ve hem habercilik hem de kurgu ürünleriyle ortak noktalara sahip olması nedeniyle tamamen masum, hatta etkisiz olduğu düşünülebilir. Bu düşünce yanlış olmasının yanı sıra, tehlikelidir.
Gerçek suç hikayelerinin anlatılmasının belli yararları vardır; toplumun bilinçlenmesini sağlamak, adaletsiz durumlara dikkat çekmek veya çözülememiş vakalara ilgi uyandırarak yeniden değerlendirilmelerini sağlamak gibi. Bununla beraber, gerçek suç medyası genellikle gazetecilikten farklıdır çünkü eğlendirme amacı taşır, heyecan ve merak uyandırmak ister. Bunu da bir hikaye anlatarak yapar ve tıpkı kurgusal bir hikaye gibi, kendi yorumunu katar. Bunu sağlamak için kimi zaman bazı olguları olduğundan daha önemli veya önemsiz gösterirken kimi zaman temeli sağlam olmayan teoriler üretmeye yönelir. Bu yönüyle gerçek suç medyası taraflı olmaktan kaçınamaz ve bu istemli veya istemsiz taraflılık, özellikle güncel veya güncele yakın olaylarda insanların görüşlerini etkileyerek ciddi problemlere sebep olma potansiyeline sahiptir.
Bu heyecan uyandırmaya yönelik, neredeyse kurgusala yakın anlatımın başka bir etkisi, olayın gerçekliğinin gözümüzde sarsılmasıdır. Çoğunlukla hikayesi anlatılan insanların gerçek insanlar olduğunu unutur, kurgusal yaşamlardan bahseder gibi yorum yapmaktan, bildiklerimizden şüphe etmekten ve teoriler oluşturmaktan geri durmayız. Bazen bu o kadar ileri gider ki, insanların masumiyeti hakkında kesin yargılara varırız.
Bunun en sağlam örneklerinden biri, JonBenét Ramsey vakasıdır. JonBenét’in 1996 yılındaki çözülmemiş cinayeti en iyi bilinen gerçek suç olaylarından biridir, üzerinden yirmi beş yıl geçmesine rağmen hakkında yeni belgeseller, podcast bölümleri, kitaplar ve film uyarlamalarıyla karşılaşmak mümkündür. Çözülmemiş vakalara olan ilginin diri tutulması çok yararlı bir şey olsa da, Jonbenet Ramsey vakası o kadar çok anlatılmış, hikayeleştirilmiş, didik didik incelenmiştir ki internette bu konuda neyin bir fikir, neyin olgu olduğunu anlamak çok zordur ve Ramsey ailesinin travmalarının uzatılması ve masumiyetlerinin sürekli bir tartışma konusu olması nedeniyle en azından normale benzer bir hayat yaşama hakları medya ve toplum tarafından tamamen ellerinden alınmıştır.
Vahşi suçlar işleyen insanlar ilgimizi çeker. Aklımızın almadığı kadar korkunç şeyler yapan, adeta insandan ziyade “canavar” ve bir nevi insanın karanlık tarafının sembolü olarak gördüğümüz insanların eylemlerinden bir anlam çıkarmakta zorlanırız. Bunun için hayatlarını inceleriz, çocukluklarına ve travmalarına bakarız, ruh sağlıklarını inceleyip tanı koymaya çalışırız; bu medya ilgisi o kadar büyür ki bir noktada gerçek suçun anlatımı, “anlamak” veya “adalet bulmak” olan amacından sapar ve failler, üzerlerine konuşulacak ilginç karakterlere dönüşür. Bugün seri katil dendiğinde akla gelen belli isimler vardır (Bundy, Dahmer, Ramirez…) ve bunlar trajik bir şekilde popüler kültürün parçası haline gelmişlerdir. Hayatları ve suçları hakkında internette bulamayacağınız çok az detay vardır. Bu bilgilerin ışığında anlama çabasının yanlış yerlere çevrilmesi ve çığ gibi büyüyen temelsiz yorumlar, travma ve ruh sağlığı konularında yanlış anlaşılmalara, özellikle psikopati ve antisosyal kişilik bozukluğu gibi psikolojik bozuklukların damgalanmasına sebep olmaktadır.
Sonuç olarak, gerçek suç medyasının dikkat çekme ve bilinç uyandırma gibi konularda yararlı olduğu inkar edilemez olsa da, tüm medya ürünleri gibi görüşlerimizi ve yargılarımızı etkileme potansiyeline sahip olduğu ortadadır. Ciddi bir suç medyası tüketicisi olarak, suça ve suç medyasına olan ilgimiz ve merak giderme çabamız hiç bitmeyecek olsa da gerçek suç medyasının toplum üzerindeki etkisini iyiye kullanabilmesi için, heyecan uyandırıcı anlatımdan uzaklaşarak gerçeklere dayanan, daha saygılı ve daha dikkatli bir anlatım şeklinin benimsemesinin şart olduğunu düşünüyorum.
Kaynaklar
Dean, M. (2022). American obsession: how JonBenét Ramsey gave rise to the online detective. the Guardian. (2 Ağustos, 2022) https://www.theguardian.com/us-news/2016/sep/09/jonbenet-ramsey-murder-20-year-anniversary-online-detectives.
Dowler, K., Fleming, T., & Muzzatti, S. (2006). Constructing Crime: Media, Crime, and Popular Culture. Canadian Journal Of Criminology And Criminal Justice, 48(6), 837-850. https://doi.org/10.3138/cjccj.48.6.837
Öne Çıkan Görsel: Quora.com
Görsel 1: Hitchcock52.com
[…] yazıyı beğendiyseniz “Medyada Gerçek Suç ve Toplumsal Etkileri” adlı yazımıza buradan […]