Gaslighting Nedir?

Yazar: Şevval Dükkancık

Editör: Feyza Hamidi

Herkesin dilinde olan, “Şu terimlere bak, ben bu çağın insanı değilim” veya “Bu devirde ilişki mi yaşanır?” gibi cümlelerle sıkça karşılaştığımız terimlerden biri ve belki de en tehlikelisi… Neydi bu gaslighting? Gaz lambası olarak dilimize çevirdiğimizde pek bir anlam ifade etmeyen gaslighting, kısaca karşınızdaki kişiyi psikolojik yöntemlerle manipüle etmek şeklinde tanımlanır. Ama ne manipülasyon! Kişiyi; yaşadığı olaylardan, gördüklerinden, duyduklarından hatta kendisinden bile şüphe ettirecek, “Ben deliriyorum galiba” dedirtecek türden bir manipülasyondan bahsediyoruz.

Peki neden gaslight? 1944 yılında yapılan bir Hollywood filmi olan Gaslight’tan almaktadır. Kısaca bahsedersek, filmdeki koca, karısını akla gelebilecek her anlamda manipüle ederek onu akıl sağlığından şüphe eder hale getirir. Sevgili karısına onu ne kadar sevdiğini her söylediğinde, ardından onu manipüle etmek için bir cümle kurar. Manipülatörlerin babası diyebileceğimiz bu adam, karısının gerçeklik algılarını bozmayı, onu sosyal hayattan soyutlamayı ve kendini değersiz, yetersiz, hasta olarak görmesini sağlar. Neyse ki kadın karakterimiz bu manipülasyon döngüsünden çıkmayı başarabiliyor!

Gaslighting, sizi şüpheye düşürmek üzerine kurulan bir oyundur. Karşınızdaki kişi, sizin için en iyisini düşündüğünü, sizin iyiliğiniz için böyle davrandığını söylüyorsa, haklı olmanıza rağmen özür dilerken buluyorsanız kendinizi, inandığınız tüm doğruların yerini onun doğruları almaya başladıysa, uyanabilirsiniz. Karşınızda büyük ihtimalle profesyonel bir gaslighter var. Bu gaslighting’in sadece ufak bir kısmı, filmi izleyenlerin bilebileceği gibi, bu öyle bir manipülasyon ki insan, kendisini akıl sağlığının olmadığına inanırken buluyor.

Gaslighting kavramının psikolojik araştırmalara konu olması tabi ki kaçınılmaz olmuştur. Peki, psikolojik olarak nedir bu gaslight? 2017 yılında Amerika’da yayınlanan bir makalede, gaslighting duygusal ve psikolojik bir istismar şekli olarak tanımlanmıştır (Hightower, 2017). Gaslighting’i uygulayan kişi, yani gaslighter, kontrolü her zaman elinde tutmak, erk sahibi olmak ve çevresindekileri elinin altında tutabilmek için bazı yöntemler kullanır. Kurbanını, aslında her şeyin onun kafasında büyüttüklerinden ibaret olduğuna, ortada hiçbir sorun olmadığına inandırır. Tanımlanmış üç gaslighting yöntemi; bilgileri gizlemek, değiştirmek ve durumu kontrol etmektir. İlk önce gaslighter, kurbandan bazı şeyleri gizlemek, kurbanla ilgili hoşlanmadığı durumları değiştirmek ister; bunun sonucunda mağdur, istismarcının fantezisine dönüşür ve fail, kurbanı tamamen kontrol etmeye başlar (Greenberg, 2017).

Gaslighting‘e maruz kalan insanlar, özgüvenlerini kaybetmeye başlar, sürekli kendilerinden şüphe eder hale gelirler. Anksiyete, depresyon gibi mental problemler yaşama oranları daha yüksektir. Yapılan çoğu araştırma, gaslighting kurbanlarının çoğunun kadın olduğunu göstermektedir. 2023 yılında Journal of Family Violence dergisinde yayınlanan bir çalışmaya göre erkekler, “gaslighting taktiklerini” kadınlardan daha fazla uyguladıklarını kabul etmişlerdir (March, E., Kay, C. S., Dinić, B. M., Wagstaff, D., Grabovac, B., & Jonason, P. K., 2023). Aslında yapılan çoğu çalışma, gaslighting mağdurlarının çoğunluğunun kadın olduğunu göstermektedir. Gaslighting, en çok yakın/romantik ilişkilerde, aile içi etkileşimlerde, iş ortamlarında görülmektedir. Peki, gaslighting’e maruz kalan kadınlar ne hissetmektedir?

Gaslighting mağdurlarının kendilerinden şüpheye düştükleri, özgüvenlerini kaybettikleri, hatta depresyon ve anksiyeteye daha yatkın olduklarını belirtmiştik. Gaslighter, mağdurunu her şekilde kendini kötü hissettirmeye çalışır. Bazen rahatsız edici bakışlarla, bazen küçümseyen ya da alaycı sözlerle, bazen de hiç açık vermeden şaka adı altında yapar. Aylarca hatta yıllarca gaslighting’e uğrayan kadınlar, önce kendilerine, sonra da insanlara olan inançlarını kaybederler. Kendilerini güçsüz, yıpranmış, yararsız hissederler. Bu şekilde istismar edilmiş bir kişinin düşüncelerini değiştirmek de zordur; kaybettiği kendine olan güveni ve inancı yeniden kazanmaları gerekmektedir. Gaslighter, taktiklerini uygularken istikrarlıdır ve ancak istikrarlı bir tedavi süreciyle mağdur kaybettiği güven ve inançları geri kazanabilir.

Gaslighting döngüsünden çıkmanın ilk yolu, döngüyü fark etmektir. Bu döngüyü fark ettikten sonra ilk adım, ilişkiyi kesmek olacaktır. Çok uzun bir zaman dilimi boyunca bu döngünün içinde sıkışmış bir kişinin, bu döngüyü kırması, profesyonel bir psikolojik yardımla mümkün olmaktadır. Ruh sağlığı çalışanlarının bu istismar biçiminden haberdar olması, onu tanıması ve gaslighting’e maruz kalmış bireylere nasıl destek olabileceklerini bilmeleri, verimli ve iyileştirici sonuçlar alınmasını sağlayacaktır (Nazir, T. & Özçiçek, A., 2022).

Kaynaklar

Greenberg E. (2017). Are You Being Gaslighted By the Narcissist in Your Life? Psychology Today. Sussex Publisher (September 17, 2017).

Hightower, E. (2017). An exploratory study of personality factors related to psychological abuse and gaslighting (Doctoral dissertation, William James College).,

March, E., Kay, C.S., Dinić, B.M. et al. “It’s All in Your Head”: Personality Traits and Gaslighting Tactics in Intimate Relationships. J Fam Viol (2023).

Nazir, T. ve Özçiçek, A. (2022). Gaslighting: İki yüzlü bir duygusal istismarla yüzleşmek. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (AUJEF), 6(3), 241-250.